"توبه نصوح" بهترین شیوه توبه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

جلسه شصتم و پنجم

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ﴿۸﴾- سوره مبارکه التحریم

ترجمه:

اى کسانى که ایمان آورده‏اید به درگاه خدا توبه‏اى راستین کنید امید است که پروردگارتان بدیهایتان را از شما بزداید و شما را به باغهایى که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است درآورد در آن روز خدا پیامبر [خود] و کسانى را که با او ایمان آورده بودند خوار نمى‏گرداند نورشان از پیشاپیش آنان و سمت راستشان روان است مى‏گویند پروردگارا نور ما را براى ما کامل گردان و بر ما ببخشاى که تو بر هر چیز توانایى.

سلام علیکم

معانی لغات:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا: ای کسانی که ایمان آورده اید

تُوبُوا: توبه کنید

إِلَى اللَّهِ: به سوی خدا

تَوْبَةً نَّصُوحًا: توبه ای نصوح

عَسَى: امیداست، باشدکه

رَبُّکُمْ: پروردگارتان

أَن یُکَفِّرَ: بپوشاند

عَنکُمْ: از شما

سَیِّئَاتِکُمْ: بدی هایتان (را)

وَیُدْخِلَکُمْ: و داخل کند شما را(به)

جَنَّاتٍ: باغ هایی(که)

تَجْرِی مِن تَحْتِهَا: جاری است از زیرش

الْأَنْهَارُ: نهرها ، جویبارها

یَوْمَ: در روزی (که) ، در آن روز که

لَا یُخْزِی: خوار نمی کند

اللَّهُ: خدا

النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ: پیامبر و کسانی که با او ایمان آورده اند (را)

نُورُهُمْ: نورشان

یَسْعَى: روان است

بَیْنَ أَیْدِیهِمْ: از پیشاپیش آنها

وَبِأَیْمَانِهِمْ: و از سمت راستشان

یَقُولُونَ: می گویند

رَبَّنَا: پروردگار ما

أَتْمِمْ لَنَا: کامل کن برای ما

نُورَنَا: نور ما (را)

وَاغْفِرْ لَنَا: و ببخش بر ما

إِنَّکَ: همانا تو

عَلَى کُلِّ شَیْءٍ: بر هر چیز

قَدِیرٌ: توانا هستی

- این آیه کمی مشابه آیه ۱۲ سوره حدید می باشد.

-نصوح: این واژه از ماده «نُصح» به مفهوم خیرخواهى خالصانه آمده است و بدان دلیل که در هر خیرخواهى و اخلاص تدبیر و استحکام هست، در آیه منظور توبه ‏اى خالص و تزلزل ‏ناپذیر و اساسى است. لذا به عسل خالص (ناصح) گفته مى شود، و از آنجا که خیرخواهى واقعى باید توام با محکم کارى باشد واژه (نصح) گاه به این معنى نیز آمده است ، به همین جهت به نماى محکم (نصاح) (بر وزن کتاب) و به خیاط (ناصح) گفته مى شود، و این هر دو معنى یعنى (خالص بودن) و (محکم بودن).

-دراین آیه  شریفه "نصوح" به معنی توبه صاف، خالص و استوار است که هرگز گناه نکند. (دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش، چاپ اول، ج۱۳، ص۱۱۹۲۴)

در تفاسیر براى توبه نصوح مواردى آمده است، از قبیل: پشیمانى، استغفار، ترک گناه و تصمیم بر ترک در آینده، ترس از پذیرفته نشدن، گناه را در برابر خود دیدن و شرمنده شدن، گریه، کم سخن گفتن و کم خوردن و کم خوابیدن، پرداخت حقوق مردم و...

-پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: توبه نصوح، پشیمانی از گناهی است که مرتکب شده ای و آمرزش خواستن از خداوند و اینکه دیگر بدان بازنگردی.

-امام  هادی(ع) در پاسخ به سؤال از توبه نصوح فرموده اند:  توبه نصوح این است که باطن همچون ظاهر و بهتر از آن شود. "باطن الرجل کظاهره و افضل" (مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳، ج۶، ص۲۳)

به این ترتیب توبه نصوح، آن توبه ای است که هم در ظاهر و هم در باطن به درگاه خدا رجوع کند و واقعاً تصمیم داشته باشد که دیگر هرگز آن گناه را مرتکب نخواهد شد.

-در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام(ص) مى خوانیم هنگامى که معاذ بن جبل از توبه نصوح سؤ ال کرد، در پاسخ فرمودند: ان یتوب التائب ثم لا یرجع فى ذنب کما لا یعود اللبن الى الضرع: (آن است که شخص توبه کننده به هیچ وجه بازگشت به گناه نکند آن چنانکه شیر به پستان هرگز باز نمى گردد)!

این تعبیر لطیف بیانگر این واقعیت است که توبه نصوح چنان انقلابى در انسان ایجاد مى کند که راه بازگشت به گذشته را به کلى بر او مى بندد. همانگونه که بازگشت شیر به پستان غیر ممکن است.

این معنى که در روایات دیگر نیز وارد شده، در حقیقت درجه عالى توبه نصوح را بیان مى کند، و گرنه در مراحل پایین تر ممکن است بازگشتى باشد که بعد از تکرار توبه سرانجام منتهى به ترک دائمى شود.

-پس نخستین گام براى نجات، توبه از گناه است، توبه اى که از هر نظر خالص باشد، توبه اى که محرک آن فرمان خدا و ترس از گناه، نه وحشت از آثار اجتماعى و دنیوى آن، بوده باشد، توبه اى که براى همیشه انسان را از معصیت جدا کند و بازگشتى در آن رخ ندهد.

-اگر مغرور شویم و بگوییم که توبه ما صد در صد پذیرفته مى‏شود، راه را براى انجام یا تکرار خلاف هموار کرده ‏ایم و لذا ضمن امیدوار بودن، نباید صد در صد مطمئن باشیم. چنانکه در این آیه مى ‏فرماید: "عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ" (امید است که پروردگارتان بدیهایتان را از شما بزداید)

و در آیه ۳۱ سوره نور می فرماید: "... تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ"

ای مومنان همگی به سوی خدا توبه کنید، شاید رستگار شوید.

کلمه "لَعلَّ" نشانه امیدوار بودن است.

- در دنیا و آخرت، پیامبر و مؤمنان عزیزند:

در دنیا: "... وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ..." ﴿۸﴾ - المنافقون

عزّت مخصوص خدا و رسول و مؤمنان است.

در آخرت: "... یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ..." ﴿۸﴾ - التحریم

روزى که خداوند، پیامبر و یارانش را ذلیل نمى ‏کند. (بلکه خذلان و رسوایى، مخصوص کافران است.)

-همراهان پیامبر در قیامت، "آمنوا معه" همان کسانى هستند که در دنیا با مال و جان خود جهاد مى‏ کردند و نسبت به کفّار شدید و نسبت به مؤمنان رحیم بودند.

لَکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۸۸﴾ - التوبه

ولى پیامبر و کسانى که با او ایمان آورده‏اند با مال و جانشان به جهاد برخاسته‏اند و اینانند که همه خوبیها براى آنان است اینان همان رستگارانند ۸۸)

"...وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ..." ﴿۲۹﴾ - الفتح

و کسانى که با اویند بر کافران سختگیر [و] با همدیگر مهربانند

-در آیات قبل فرمان داد که خود را از آتش دوزخ حفظ کنید:

 "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ..." ﴿۶﴾

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید خودتان و کسانتان را از آتشى که سوخت آن مردم و سنگهاست‏ حفظ کنید

 در این آیه، راه آن را توبه واقعى مى‏داند. "تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا"

- گاهى از مؤمن، گناه سر مى ‏زند که باید توبه کند. "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا..."
- توبه باید خالصانه و صادقانه باشد نه لقلقه زبان. "تَوْبَةً نَّصُوحًا" پس هر توبه ‏اى ارزش ندارد.

- ناپاکى و پلیدى در بهشت جاى ندارد؛ اول پاک شدن، سپس وارد بهشت شدن. "یُکَفِّرَ ...یُدْخِلَکُمْ"

- نتیجه توبه دو چیز است: محو گذشته "یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ" و تأمین آینده. "یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ"
- ایمان به پیامبر کافى نیست، همراهى و تبعیّت از آن حضرت لازم است. "وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ"

- عمل صالحِ دنیا، در قیامت به صورت نور ظاهر مى‏شود که هدایت کننده راه درست است. "نورهم یسعى بین ایدیهم"

- کسانى که در دنیا دنبال نورند، "و اتبعوا النور الّذى انزل معه" در آخرت غرق نورند. "نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ"

-در قیامت نیز تکامل هست. مؤمنان در آن روز به فکر تکمیل نور خود هستند. "رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا"

- مؤمنان واقعى در فکر ریزش و کاهش بدى‏ها، "وَاغْفِرْ لَنَا" و رویش و جهش خوبى ‏ها هستند. "أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا"

-در اینکه توبه نصوح چیست؟ تفسیرهاى زیادى براى آن ذکر کرده اند تا آنجا که بعضى شماره تفسیرهاى آن را بالغ بر بیست و سه تفسیر دانسته اند ولى همه این تفسیرها تقریبا به یک حقیقت باز مى گردد، یا شاخ و برگها و شرائط مختلف توبه است که به چند مورد اشاره می کنیم:

۱- به باور «ابن مسعود» توبه نصوح آن است که هر آنچه در زندگى کوتاهى و اشتباه و گناه کرده است، با الهام گرفتن از قرآن جبران کند و آن گاه به تلاوت ادامه آیه پرداخت که:

عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ ...

۲- امّا به باور پاره‏اى توبه نصوح آن است که انسان به راستى با همه وجود و اخلاص به خودکاوى و خودیابى بپردازد و صادقانه خود را به پشیمانى از گذشته گناه ‏آلود و تصمیم سخت و تزلزل ‏ناپذیر بر توبه و بازگشت به سوى حق و پایدارى و پایمردى در راه درست و بازنگشتن به گناه نصیحت کند و وادار سازد.

۳- از دیدگاه «حسن» توبه نصوح دو رکن دارد:

الف - پشیمانى واقعى بر اشتباهات گذشته

ب - و تصمیم آهنین بر عدم بازگشت به گناه

۴- "قتاده" بر آن است که منظور، توبه صادقانه و راستین است.

۵- به باور «کلبى» منظور این است که انسان از ژرفاى دل از حق‏گریزى و گناه پشیمان شود، و با زبان آمرزش بخواهد و با اعضا و جوارح، دیگر گناه نکند و مقررات خدا را در زندگى، راه و رسم خویش قرار دهد.

۶- «سعید بن جبیر» مى‏گوید: توبه نصوح عبارت از توبه ‏اى است که پذیرفته مى‏ شود و توبه‏ اى پذیرفته مى ‏شود که داراى این شرایط باشد:

الف - نگرانى توبه‏ کار از پذیرفته نشدن تا جدى‏تر توبه کند

ب - امیدوارى به پذیرفته شدن آن

ج - تلاش در بندگى و انجام کارهاى شایسته

۷- به باور پاره‏اى منظور از توبه نصوح، آن توبه خالصانه ‏اى است که گناه و ستم هماره در برابر دیدگانش باشد و از آن‏ها دورى جوید.

۸- به باور پاره ‏اى دیگر «نصوح» از واژه «نصح» به مفهوم «خیاطى» گرفته شده است؛ چرا که گناه و بیداد و اصلاح ‏ناپذیرى رشته دین را پاره پاره مى‏ کند، و توبه واقعى آن را پیوند مى ‏دهد.

۹- برخى برآنند که: توبه نصوح، توبه ‏اى است که میان توبه ‏کار و دوستان راستین خدا پیوند برقرار مى‏ سازد؛ درست همان گونه که خیاط پارچه‏ ها را به هم پیوند مى ‏دهد.

۱۰- و سرانجام این که پاره ‏اى برآنند که: توبه نصوح رفتار و عملکردى خالصانه و خداپسندانه است که رشته بندگى و فرمانبردارى انسان را با خدا محکم مى ‏کند.

-در حقیقت این توبه نصوح ، طبق آیه مبارکه، پنج ثمره بزرگ دارد:

۱) بخشودگى سیئات و گناهان. (أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ)

۲) ورود در بهشت پر نعمت الهى.(یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ)

۳) عدم رسوائى در آن روز که پرده ها کنار مى رود، و حقایق آشکار مى گردد، و دروغگویان تبهکار خوار و رسوا مى شوند، آرى در آن روز پیامبر(ص) و مؤ منان آبرومند خواهند بود، چرا که آنچه گفتند به واقعیت مى پیوندد. خدا به آنان شکوه و عظمتى وصف ‏ناپذیر مى‏ بخشد و آنان رابه بهشت پرطراوت و زیبا راه مى ‏نماید. (یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ)

۴) اینکه نور ایمان و عمل آنها از پیشاپیش و سمت راست آنها حرکت مى کند و مسیر آنها را به سوى بهشت روشن مى سازد(بعضى از مفسران نورى را که پیشاپیش حرکت مى کند نور "عمل" دانسته اند. نور و روشنایى معنوى مردم باایمان از پیشاپیش آنان و سمت راستشان روان است (نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ)

۵) اینکه توجهشان به خدا بیشتر مى گردد، لذا رو به سوى درگاه خدا مى آورند و از او تقاضاى تکمیل نور و آمرزش کامل گناه خویش مى کنند. (رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا)

- در حدیثى از امام باقر(ع) مى خوانیم: ان الله تعالى اشد فرحا بتوبة عبده من رجل اضل راحلته و زاده فى لیلة ظلماء، فوجدها: (خداوند از توبه بنده اش ‍ بیش از کسى که مرکب و توشه خود را در بیابان در یک شب تاریک گم کرده و سپس آن را بیابد شاد مى گردد)!

- در حدیثى از امام باقر(ع) مى خوانیم: التائب من الذنب کمن لا ذنب له، و المقیم على الذنب و هو مستغفر منه کالمستهزء: کسى که از گناه توبه کند همچون کسى است که اصلا گناه نکرده، و کسى که به گناه خود ادامه دهد در حالى که استغفار مى کند مانند کسى است که مسخره مى کند)!

-امام صادق(ع) فرمود: یسعى ائمة المؤمنین یوم القیامة بین ایدیهم و بأیمانهم حتى ینزلوهم منازلهم فى الجنة.

در روز رستاخیز امامانِ معصومِ مردم توحیدگرا و باایمان در پیشاپیش و کنار آنان مى‏روند تا آنان را به سراهاى پرشکوهشان در بهشت راه نمایند.

 سخن آخر: امام على بن الحسین(ع) در مناجات "تائبین" به پیشگاه خدا چنین عرضه مى دارد:
الهى انت الذى فتحت لعبادک بابا الى عفوک سمیته التوبة ، فقلت توبوا الى الله توبة نصوحا، فما عذر من اغفل دخول الباب بعد فتحه (خداى من تو کسى هستى که درى به سوى عفوت به روى بندگانت گشوده اى، و نامش را توبه نهاده اى، و فرموده اى بازگردید به سوى خدا و توبه کنید توبه خالصى، اکنون عذر کسانى که از ورود از این در، بعد از گشایش آن، غافل شوند چیست)؟!

 تکلیف امروز دوستای عزیزم:

حفظ آیه به همراه ترجمه و کاربرد

التماس دعا