توصیه ها، نظرات و گفتارهای بزرگان، علما و دلباختگان قرآن پیرامون حفظ قرآن کریم
امام جعفر صادق (ع) فرمودند: اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته
( پروردگارا: نیکو تلاوت کردن قرآن و حفظ نمودن آیاتش را محبوب ما بگردان.)
شهید اول:
آیاتی از قرآن را برگزین و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات را توانستی حفظ کن و در این امر کوتاهی مکن.( وصیت‌نامه شهید اول، غایة المراد، ص 183)
شهید دوم:
نخستین و مهمترین چیزی که شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است که حفظ کتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ کند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست. علمای پیشین چنین بودند که حدیث و فقه را جز به شخصی که حافظ قرآن نباید به سراغ اشتغالاتی برود که باعث نسیان و فراموشی قرآن شده یا به قدری او را به خود مشغول می‌کنند که حفظ قرآن او در معرض فراموشی قرار می‌گیرد. بلکه حتماً باید از این‌گونه امور بپرهیزد، بلکه ملزم باشد که هر روز به تکرار محفوظاتش بپردازد ... و پس از حفظ کامل قرآن به تفسیر و سایر علوم قرآنی بپردازد.(منیةالمرید، شهید ثانی، تحقیق رضا مختاری، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم سال 74، ص 263)
علامه حسن‌زاده آملی:
حقیقت امر این است که از همان ابتدا، عشق عجیبی به دیوان شعرا و نظم شعر داشتم. روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی‌های باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اکثر غزلیات حافظ را و همین‌طور دیگران را و ای کاش از همان وقت کسی به من می‌گفت که آقا، به جای اینکه اینها را حفظ کنی، شروع کن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جا مانده است که این عشق و علاقه‌ای که به دواوین (دیوان‌های) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار می‌بردم.(میراث ماندگار 1/63)
حضرت آیت‌الله خزعلی:
حال که با برکت این کتاب ارجمند (قرآن کریم) و قیام مصلح بزرگ امام راحل قدس‌الله‌سره انقلابی گرانبها و بی‌نظیر به چنگ آمده بر ماست که آن را با تمام توان با همه جد و جهد با بذل مال و جان حفظ کنیم و پاسداری آن را از هر واجبی واجب‌تر بدانیم و طبعاً ریشه و پایه کار این است که همین کتاب مقدس را هرچه بیشتر ارج نهیم، گوشت و خونمان، فکر و احساسمان و نشست و برخاستمان، شب و روزمان، ساعت و دقیقه و آنمان و در یک کلمه تمام زندگی‌مان بلکه مماتمان را هم در پرتو دستورات آن نهیم و هرچه بیشتر به آن توجه کنیم. خود را نبینیم جز در آیینه قرآن، حرکت و سکونی نداشته باشیم مگر با ارشادات قرآن، شاد نشویم مگر با بشارت قرآن و بدین منظور آن را ورد زبان سازیم، روخوانی کنیم، دقت کامل در الفاظش نماییم، با تجوید و رعایت ادعاء حروف قرائت کنیم، با کلید صرف و نحو و علوم عربی به بارگاهش راه یابیم و بهتر آن که در حافظه‌مان، در درون جانمان پذیرای این میهمان عزیز گردیم، حافظ گردیم و همه و همه خاصه نسل پربار جوان، این شکوفه‌های خرم نسل انسان که بالاخص در این برهه از زمان سخت مورد تهاجم فرهنگی ددان و بدان و از خود و خدا بی‌خبران قرار گرفته‌اند.(مقدمه حضرت آیت‌الله خزعلی، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و عضو فقهای شورای نگهبان بر کتاب «چگونه قرآن را حفظ کنیم»)
استاد علامه سید محمد فرزان:
استاد اهتمام بسیار به تلاوت و حفظ قرآن کریم داشت و به شاگردان پیوسته توصیه می‌کرد که همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه یگانه، حتماً یک سوره یا حداقل چند آیه را پای نماز بخوانید. خلاصه آن که با قرآن (مانند گذشتگان) انس داشته باشید تا دل‌هایتان به نور قرآن روشن شود.(فصل‌نامه بینات شماره 9 ص 40)
علامه سید جعفر مرتضی عاملی:
حافظان امت در قرآن نقطه و حرکات اعرابی را گذاشتند و ضبط کردند و چگونگی نطق به نص قرآن را که حتی در «واو» هم محفوظ و مصون مانده برای همگان بیان داشتند. چگونه ممکن است کوچکترین شکی بر آن وارد شود، حال اینکه فقط کسانی که قرآن را در سینه‌ها حفظ کرده بودند، هزاران نفر بودند که از زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را سینه به سینه به هم منتقل و بر آن بزرگان پیر شدند و کودکان به جوانی و جوانان به پیری رسیدند. حتی می‌گویند: «آن تعداد از قاریان قرآن که در جنگ صفین حضور یافتند سی‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قاریانی که در این واقعه شرکت نکردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاری، قاری گفته می‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) ... امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای کسانی که قرآن را حفظ کنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد.(پژوهشی نو درباره قرآن کریم، علامه سیدجعفرمرتضی عاملی، ترجمه محمد سپهری، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، چاپ اول بهمن 74، ص 259)
ملا فتح‌الله کاشانی:
دو چیز است که از خصایص قرآن است: یکی آن که معجز است، دوم آن که محفوظ است در صدورع یعنی آن را یاد می‌گیرند و از یاد می‌خوانند، چه کتب سالفه که معجزه نبوده‌اند و هیچ‌کس از یاد نمی‌خوانده، بلکه از اوراق کتابت می‌خوانده‌اند. پس این دو چیز مخصوص است به قرآن و از قتاده نیز مروی است که «اعطی هذه الامه الحفظ و من کان قبلها لا یقرؤن الکتاب الا نظراً فاذا اطبقوه لم یحفظوا ما فیه الا الیسیر».(نفسیر منهج‌الصادقین جلد 7 صفحه 170. در همین زمینه تفسیر خسروی نقل نموده است که : ما حسدتکم الیهود و النصاری علی شئ کحفظ القرآن: یهود و نصاری در چیزی مثل حفظ قرآن بر شما حسادت نورزیدند. تفسیر خسروی ج 6 ص 424)
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی:
قرآن به صورت یک مجموعه با همین شکل فعلی در عصر خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله جمع‌آوری شده بود و مسلمانان سخت به یاد گرفتن و حفظ آن اهمیت می‌دادند و اصولاً شخصیت افراد در آن عصر تا حد زیادی به این شناخته می‌شد که تا چه اندازه از آیات قرآن را حفظ کرده بودند ... مسأله حفظ قرآن به عنوان یک سنت و یک عبادت بزرگ همیشه در میان مسلمانان بوده و هست، حتی پس از آن که قرآن به صورت یک کتاب تکثیر شد و در همه جا پخش گردید و حتی و حتی بعد از پیدایش صنعت چاپ که سبب شد این کتاب به عنوان پر نسخه‌ترین کتاب در کشورهای اسلامی و چاپ و نشر گردد، باز مسأله حفظ قرآن به عنوان یک سنت دیرینه و افتخار بزرگ موقعیت خود را حفظ کرد، به طوری که در هر شهر و دیار همیشه جمعی از حافظان قرآن بوده و هستند. هم‌اکنون در حجاز و بعضی دیگر از کشورهای اسلامی، مدارسی به عنوان مدرسه تحفیظ القرآن الکریم یا نام‌های دیگر وجود دارد که برنامه شاگردان آن در درجه اول مسأله حفظ قرآن است. در ملاقاتی که در سفر مکه با رؤسای این مدارس در آن شهر مقدس روی داد، معلوم شد گروه بسیار زیادی از پسران و دختران جوان در مکه در این مدارس نام‌نویسی کرده و مشغول تحصیل هستند. یکی از مطلعین می‌گفت هم‌اکنون در کشور پاکستان در حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر حافظ قرآن وجود دارد.یکی از شرایط امتحان ورودی دانشگاه اسلامی الازهر مصر (طبق نقل دایره‌المعارف فرید وجدی) حفظ تمام قرآن است که از 40 نمره حداقل باید 20 نمره بگیرند. کوتاه سخن اینکه سنت حفظ قرآن از عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و به دستور و تأکید خود آن حضرت که در روایات زیادی وارد شده در تمام قرون و اعصار ادامه داشته است. (تفسیر نمونه ج 11 ص 17)
دکتر سیدمحمدباقر حجتی:
همزمان با رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله گروهی از صحابه، آیات قرآنی را به خاطر سپردند و به حفاظ و یا قراء مشهور گشتند، و چون رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز خود حافظ قرآن بوده است، می‌توانیم آن حضرت را نخستین حافظ قرآن شناخته و بگوییم که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در رأس همه حفاظ و قراء قرآن قرار دارد، زیرا با استفاده از نصوص قرآنی به این نتیجه می‌رسیم رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله برای حفظ و به خاطر سپردن آیات قرآنی، سختکوش و بسیار ساعی بوده است. طبرسی ضمن تفسیر آیه (سنقرئک فلا تنسی/6 اعلی) می‌نویسد ما از تو می‌خواهیم قرآن را بخوانی تا آن را فراموش نکنی ... و با وجود اینکه رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله امی بود قرآن را به خوبی حفظ می‌کرد. حتی جبرائیل علیه‌السلام سوره طولانی را بر پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌خواند و آن حضرت با یک بار خواندن، آنچنان آیات آن را به خاطر می‌سپرد که هرگز آن را فراموش نمی‌کرد ... اهتمام رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به خود آن حضرت محدود نبود بلکه دیگران را نیز به این امر دعوت و تشویق می‌فرمود و اصرار داشت تا صحابه نیز قرآن را به خاطر بسپارند ... باری عنایت و اهتمام پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و یاران او در حفظ و به خاطر سپردن کلام الهی تا آن اندازه دقیق بود که حتی کم یا زیاد کردن یک واو ـ که احیاناً ممکن بود تغییری در معنی و مقصود آیه ایجاد نکند ـ مورد مؤاخذه قرار می‌گرفت و دقیقاً بررسی می‌شد ... وقتی صحابه، آیه یا سوره‌ای را از پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌شنیدند، چندین بار به آن حضرت مراجعه می‌کردند و در حضور او به قرائت قرآن می‌پرداختند تا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به کیفیت حفظ آنها مطمئن شود ... باری، همزمان با حیات پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مرکزی شبیه به کانون تعلیم قرائت قرآن و حفظ و تمرین آن به وجود آمد که آن حضرت بر آن نظارت می‌کرد و مردم را به آن تشویق می‌فرمود و صحابه نیز سخت در این راه می‌کوشیدند و حتی اکثر اوقات و فرصت‌های زندگی بعضی از آنها به قرائت و حفظ قرآن مصروف می‌گشت تا جایی که همیشه برای ارائه محفوظات قرآنی خود، آمادگی دقیق و کافی داشتند. (پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، ص 236)
منبع: http://hafezq.blogfa.com/ به نقل از کتاب حافظان نور