پاسخ به سوال دوستان (شماره ١٣- من لم یشکرالمخلوق )

سوال یکی از دوستان: آیا جمله‌ ی «من لم یشکرالمخلوق لم یشکر الخالق» حدیث است؟ و به چه معناست؟

پاسخ: سخن معروفی وجود دارد با این عنوان: «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق».(کسی که شکرگذار مخلوق نباشد، شکرگذار خالق نیز نیست)

عده‌ای از این گفتار به عنوان یک حدیث یاد می‌ کنند. اما علاوه بر بحث روایی، باید به این نکته نیز توجه داشت که این محتوا، پشتوانه‌ ی عقلی دارد.

در تحقیقاتی که در کتاب‌ های حدیثی انجام شد، این محتوا با این الفاظ در منابع، یافت نشد، بلکه روایات دیگری وجود دارد که بر همین مضمون دلالت دارند.

این گفتار؛ از مواردی است که عقل نیز بر آن دلالت کرده و می‌ توان به عنوان یک مطلب عقلانی نیز به آن استناد کرد. به این بیان که عقل می‌ گوید باید نسبت به کسی که در حق انسان خوبی کرده شکرگذار بود؛ به همین جهت در علم کلام دلیلی وجود دارد که در اصطلاح بدان «وجوب شکر منعِم» می‌گویند؛

این دلیل بیان حکم عقل برای سپاس و شکر از خداوند است، اما مطمئناً در مورد خلق نیز جریان دارد و باید بدان پایبند بود. 

حال اگر کسی به این دلیل در مورد خلق پایبند نبود، تعهدی وجود ندارد که در مورد خداوند شکرگزار باشد و نعمت‌ هایی که خداوند به او داده، اندکی را به ‌وسیله شکرگزاری جبران کند. بنابر این، اصل گفتار مورد بحث را می‌ توان عقلی دانست و به عنوان یک بیان عقلی از آن یاد کرد. 

در روایات نیز این مطلب بیان و بر آن تأکید شده است، البته نه با این گفتار معروف و رایج، بلکه با عبارات دیگر که برخی کوتاه و برخی مفصل هستند و در ذیل برخی از این روایات بیان می‌ کنم:

١. نزدیک‌ ترین و بهترین روایتی که بر گفتار مورد بحث دلالت دارد، این است:

امام رضا(ع) فرمود: «مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل‏»(شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ٢، ص ٢٤، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ١٣٧٨ق)

کسی که نعمت دهنده از مخلوقات را شکرگزار نباشد، شکرگزار خداوند نیز نخواهد بود». این روایت به صراحت بر مطلب مورد نظر دلالت دارد.

٢. امام صادق(ع) فرمود: «در تورات نوشته شده: سپاس کن آن‌ را که بر تو نعمت داده و نعمت بده آن‌ را که از تو سپاس‌ گزار است، با سپاس کردن نعمت‌ ها پایان نمى ‏پذیرد، اما کفران، نعمت‌ ها را باقى نمى ‏گذارد، شکر و سپاس باعث زیادى نعمت‌ ها و ایمنى از دگرگونى‏ ها شود».(شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٣١٥، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ١٤٠٩ق)

مانند آیه ٧ سوره ابراهیم(ع)

٣. امام سجاد(ع)‌ فرمود: «خدا هر دل غمگینى را دوست دارد، و هر بنده‌ ی سپاس‌ گزارى را دوست دارد، روز قیامت خداى تبارک و تعالى به یکى از بندگانش می‌ فرماید از فلانى سپاس‌ گزارى کردى؟ عرض می‌ کند: پروردگارا! من تو را سپاس گفتم، خداى تعالى فرماید: چون از او سپاس‌ گزارى ننمودى، مرا هم سپاس نگفته‌ اى، سپس امام فرمود: شکرگزارترین شما خدا را کسى است که از مردم بیشتر شکرگزارى کند».(... َأَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاس‏»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ٢، ص ٩٩، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ١٤٠٧ق)

این روایت سوم به ‌صورت ضمنی بر مطلب دیگری نیز دلالت دارد که بسیار مهم است. 

این روایت شکرگزاری از بنده را همان شکرگزاری از خداوند می‌ داند؛ یعنی ما با شکرگزاری از بنده و کسانی که حقی بر گردنمان دارند، بخصوص پدر و مادر و استاد و بزرگترها ، مقداری از شکر گزاری خداوند را به‌ جای آورده‌ ایم. از روایات قبل این‌ طور بر می‌آید که اگر کسی شکر بنده را انجام ندهد، شکر خداوند را نیز انجام نخواهد داد، ولی این روایت بیان می‌دارد که اگر سپاس از بنده انجام نگیرد، با همان ناسپاسی از خلق، ناسپاسی از خداوند نیز صورت گرفته و شکر خداوند به‌جا آورده نشده است.

٤. حضرت محمد (ص) فرموده اند:

« ان الله تعالی وضع اربعا فی اربع: برکة العلم فی تعظیم الاستاذ و بقاء الایمان فی تعظیم الله و لذة العیش فی بر الوالدین و النجاة من النار فی ترک ایذاء الخلق »

خداوند متعال چهارچیز را در چهارچیز قرار داد:

برکت علم را در تعظیم به استاد

بقای ایمان را در تعظیم خداوند

لذت زندگی را در نیکی کردن به والدین

و رها شدن از آتش را در ترک آزار خلق

(منبع: اثنی عشریه به نقل از رساله حقوق امام سجاد علیه السلام شرح نراقی)

یکی از صلحا را بعد از مرگش در خواب دیدند....

ازش پرسیدند در چه حالی !؟؟ حساب و کتاب چه طور بود!؟

ایشون جواب داد: من در برزخ سه تا مشکل داشتم...

یکی اش این بود که اونجا مورد مواخذه قرار گرفتم، چون یک روز جلوی یک عالم چند قدم بی ادبانه راه رفتم.... 

بی ادبی کردن نسبت به استاد و بزرگتر عاقبت خوبی ندارد..