پاسخ به سوال دوستان (شماره 11- تسبیحات حضرت زهرا)
سوال: در مورد تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(س) توضیح بدید.
تسبیحات حضرت زهرا(س) ذکری است که شیعیان معمولاً پس از هریک از نمازهای یومیه می‌گویند. در منابع شیعی نسبت به تسبیحات فاطمه توجه فراوانی شده‌است و اهمیت آن بسیار زیاد قلمداد می‌شود.
-دستور تسبیح :
تسبیح حضرت فاطمه زهرا (س) به این صورت است:
۳۴ بار الله اکبر
۳۳ بار الحمدلله
۳۳ بار سبحان الله
تاریخچه(تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها):
ستارگان درخشانتر از همیشه تاریخ در آسمان مدینه پرتو افشانى مىکردند. شمیم عطر محمدى(ص) در کوچههاى مدینه پراکنده بود و یاس علوى، آنگاه که به معراج نماز مىرفت، نورش براى اهل آسمان مىدرخشید و بر چهره اهل زمین نور مىپراکند.
در آن هنگام فاطمه علیهاالسلام ار سختى کارهاى خانه در زحمتبود.( اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص 9. (حدیث امام صادق علیه السلام) )
امیرمؤمنان (ع) آنگاه که چنین دید به فاطمه توصیه کرد، نزد پدر برود و خدمتکارى درخواست کند تا در امور منزل یار و همکارش باشد.( اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص 18. (حدیث امام صادق علیه السلام))
وقتى پیامبر (ص) از خواسته آنان آگاهى یافت، فرمود: «اى فاطمه چیزى به تو عطا کنم که از خدمتکار و دنیا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است؛ بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله» و سى و سه مرتبه «سبحان الله» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم کن. این کار برایت از چیزى که مىخواهى و از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است.» (تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، عدنان زعفرانى، ص 9.)
تسبیح حضرت فاطمه (س) در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوب‌تر است.
در آن لحظه که این هدیه آسمانى به فاطمه (س) عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، عدنان زعفرانى، ص 21.)
درک هدیه بزرگى که رسول اکرم (ص) به فاطمه(س) اعطاء کرد، بالاتر از طاقت غیر معصوم است، به گونهاى که انسان از وصف آن عاجز مىماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومین علیه السلام است که تا اندازهاى مىتوان از برکاتش بهرهمند شد.
تسبیح حضرت فاطمه(س) که به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گردید، در واقع تسبیح حق تعالى است!
حضرت امام خمینى در کتاب اربعین حدیث چنین مىنگارد: «... پر واضح است که تسبیح و تقدیس حق تعالى مستلزم علم و معرفت به مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.»
تسبیح عبادتى برگزیده است که هر کس در سیر معنوى خویش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مىگیرد و ائمه؛ قبل از خلقت عالم مادى، به تسبیح ذات اقدس حق مشغول بودند .
حضرت امام خمینى؛ در باب اشاره به مقامات ائمه در کتاب اربعین حدیث چنین مىنگارد:
«براى اهل‌بیت عصمت و طهارت، علیهم الصلوة والسلام، مقامات شامخه روحانیهاى است در سیر معنوى الى الله، که ادراک آن علما نیز از طاقت بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است؛ چنانچه از احادیث شریفه ظاهر مىشود که در مقام روحانیت با رسول اکرم (ص) شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.» (شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص417.)
تسبیح از جهتى دیگر عبادتى عمومى بین تمام مخلوقات است. حضرت امام؛ در این باره مىفرماید: «آیه شریفه [و یسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت کند بر تسبیح جمیع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصیص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص551.)
و باز مىفرماید: «بالجمله، سریان حیات و تسبیح شعورى علمى اشیاء را باید از ضروریات فلسفه عالیه و مسلمات ارباب شرایع و عرفان محسوب داشت، ولى کیفیت تسبیح هر موجودى و اذکار خاصهاى که به هر یک اختصاص دارد، و این که صاحب ذکر جامع انسان است و سایر موجودات به مناسبت نشئه خود ذکرى دارند.» (شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص654.)
-معنای تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام :
- الله اکبر: اولین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام: در تسبیح فاطمى علیهاالسلام، انسان با گفتن «الله اکبر» به نهایت عجز خود اعتراف مىکند و به ناتوانیش به درگاه الهى بارها اقرار مىکند.
جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اکبر» یعنى چه؟ گفتم: یعنى خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنى، خدا را چیزى تصور کرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء کردهاى و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نمودهاى. عرض کردم: پس معنى الله اکبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است که؛ «الله اکبر من ان یوصف؛ خداوند بزرگتر از آن است که توصیف گردد.» (شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص656.)
- الحمدلله: دومین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام: پس از آن که انسان به عجز و ناتوانى خویش در شناخت خالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبیح است، وارد مرحله بعدى مىشود.
امام صادق علیه السلام به فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره کرد: «هر کس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام را به جا آورد، قبل از این که پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جمیع گناهانش آمرزیده مىشود.»
حضرت امام خمینى؛ در باب حمد مىفرماید: «حمد خدا مساوی شکر است؛ چنانچه در روایات کثیره وارد است که، کسى که بگوید: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده؛ چنانچه [امام صادق علیه السلام] فرمود: شکر هر نعمتى، و اگر چه بزرگ باشد این است که حمد خداى عزّ و جلّ کنى.»
و ... [امام صادق علیه السلام] فرمود: ... کمال شکر گفتن فرد این است؛ الحمدلله رب العالمین . ... و در حدیثى حماد بن عثمان گفت: بیرون آمد حضرت صادق علیه السلام، از مسجد و حال آن که گم شده بود مرکوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند آن را به من برگرداند، خدا را شکر مىکنم؛ شکری که حق اوست.» گفت درنگى نکرد تا آن که آن مرکوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلى عرض کرد: «فدایت شوم، آیا شما نگفتید که شکر خدا مىکنم، شکری که حق اوست؟»
فرمود: «آیا نشنیدى که من گفتم: الحمدلله.»
از این روایت معلوم مىشود که افضل حمد خداوند، شکر لسانى است. (اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص 48 به نقل از معانى الاخبار)
- سبحان الله: سومین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام:شخصى از حضرت على علیه السلام پرسید: معنى سبحان الله چیست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله» تعظیم مقام بلند و با عظمت خدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان مىپندارند، است و زمانى که بنده این کلمه را مىگوید، همه فرشتگان بر او درود مىفرستند.» (شرح چهل حدیث، امام خمینى، ص 349.)
درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام با تربت امام حسین علیه السلام از حضرت صاحب الامر(عج) روایت شده است که: هر که تسبیح تربت امام حسین علیه السلام را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر براى او نوشته مىشود.
بعد از آن که رسول اکرم (ص) تسبیحات را به کوثرش عطا کرد، حضرت فاطمه علیهاالسلام ابتدا رشتهاى از پشم تابیده و با آن به تسبیح پرداخت. تا این که حضرت حمزة بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاک برداشت و تسبیح ساخت و با آن تسبیح مىکرد و مردم نیز چنان کردند و چون سیدالشهدا حسین بن على علیه السلام شهید شد، سنت شد که از تربت آن امام مظلوم تسبیح سازند و با آن ذکر گویند.
درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام با تربت امام حسین علیه السلام از حضرت صاحب الامر(عج) روایت شده است که: هر که تسبیح تربت امام حسین علیه السلام را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر براى او نوشته مىشود.
از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که تسبیح تربت آن حضرت، ذکر مىگوید، بى آن که آدمى ذکر گوید و فرمود که یک ذکر یا استغفار که با تربت حضرت اباعبدالله علیه السلام گفته مىشود برابر با هفتاد ذکر که با چیز دیگر گفته شود است. و اگر بى ذکر تسبیح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبیح براى او نوشته مىشود.
به روایت دیگر، اگر با ذکر تسبیح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مىشود.
روایت است که حوریان بهشت وقتى فرشتهاى را مىبینند که به زمین مىآید از او درخواست مىکنند تا تسبیح و تربت حضرت حسین علیه السلام را برایشان بیاورد.
شخصى از حضرت على علیه السلام پرسید: معناى سبحان الله چیست؟ حضرت فرمود: «سبحان الله» تعظیم مقام بلند و با عظمت خدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان مىپندارند، است و زمانى که بنده این کلمه را مىگوید، همه فرشتگان بر او درود مىفرستند.
از حضرت موسى علیه السلام نقل شده است: پنج چیز همیشه همراه انسان پرهیزکار است؛ مسواک، شانه، سجاده نماز، تسبیح که سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقیق. (اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص52 به نقل از معانى الاخبار.)
تسبیحات حضرت زهرا(س) از آثار و برکات بسیارى برخوردار است که از جمله ى آنها نجات یافتن از شقاوت و بدبختى است. هر انسانى به تناسب بینش و نگرشى که به جهان هستى و وجود پرآشوب خود دارد به دنبال خوشبختى است، و به عبارتى دیگر یکى از مهمترین مسائلى که همه ى انسانها را آگاه یا ناآگاه به خود مشغول داشته است به طورى که کارهاى زندگى و برنامه هایشان را در جهت وصول به آن پى ریزى مى کنند، مسئله ى رسیدن به سعادت و گریز از شقاوت است.
منتهى از آنجایى که انسان اختیار دارد؛ راه خودش را باید آزادانه انتخاب کند. لذا انسان بعد از این که راه برایش نمایان شد، گاهى حسن انتخاب به خرج مى دهد و راه هدایت مى پیماید، و گاهى سوء انتخاب به خرج داده و راه ضلالت و گمراهى پیش مى گیرد. و این مسئله شقاوت و سوء عاقبت مسئله اى است که همه ى آنان که به خود آمده اند، از آن مى ترسند و آنها که بصیرت ندارند و در خواب غفلت عمر مى گذرانند از آن نیز به غفلت به سر مى برند.
لذا آن دسته که داراى بصیرت هستند، به لحاظ خوف از شقاوت همیشه دست به دعا و ذکر بلند مى کنند و با تضرع و اصرار از خداى خویش طلب دورى از شقاوت و رسیدن به سعادت مى نمایند. مداومت بر تسبیحات حضرت فاطمه(س)، موجب محفوظ ماندن از شقاوت و بدبختى است.
از این رو شایسته نیست که از برکات و آثار آن غفلت نموده و در انجام آن کوتاهى و سستى نماییم.
و نیز از این حدیث شریف استفاده مى شود که شایسته است والدین محترم، تسبیحات حضرت زهرا (س) را مانند نماز به فرزندانشان تعلیم کنند، باشد که مشمول این حدیث گردند.
شیطان همواره دشمن دیرینه ى انسان بوده و هست و هیچگاه انسان از حیله ها و خواطر شیطانى او در امان نیست. شیطان بنا بر آیات الهى، دشمن قسم خورده ى انسان است تا او را به هر طریق ممکن به گمراهى بکشاند. از این رو آدمى همیشه در معرض تهاجم شیطان و وساوس شیطانى است. بعضى انسانها در مقابل این تهاجم شیطانى و خواطر نفسانى همیشه در حال فرارند که در این صورت همواره مورد تعقیب شیطان و خواطرند، و هیچگاه خلاصى ندارند و اى بسا در آخر خسته شده و نفس زنان تسلیم شوند، و عده اى اندک در تلاش اند که با مداومت بر ذکر و فکر و عمل، چنان رفتار کنند که شیطان و خواطر را از خود فرارى دهند و شیطان را از خود دور کنند که البته راهى است مشکل. کسانى که به این مقام برسند داراى نفس مطمئنه خواهند شد که دیگر دگرگونى در آن راه ندارد.
وقتى انسان توانست شیطان را از خود دور و طرد کند، و به طاعات عمل نماید و در کارها و اذکار و عبادتهاى خود اخلاص ورزد، رضایت خدا نیز حاصل گردد، چون شیطان و وساوس او یکى از بزرگترین موانع کسب رضایت و خشنودى حق تعالى است. آرى رضا و رضوان خداوند سبحان مطلوب سالکان و منتهاى آرزوى عارفان است.
یکى از راههایى که مى تواند شیطان را از انسان دور کرده و موجبات رضاى الهى را فراهم آورد مداومت بر تسبیحات حضرت فاطمه(س) است.
-فضیلت و آداب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام:
روایات زیادى در این باب در کتب معتبر وجود دارد و گستردگى روایات و عنایت اکثر ائمه به ذکر سخنى درباره تسبیح از عظمت آن پرده بر مىدارد.
حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف، درباره تسبیح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبیح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، کفضل الفرائض على النوافل؛ فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضیلت واجبات بر مستحبات است.» (کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، کتاب باقیات صالحات.)
امام هادى (ع) فرمود: «لنا اهل البیت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبیح الله ثلاثا و ثلاثین و تحمیده ثلاثا و ثلاثین، و تکبیره اربعا و ثلاثین ...؛ ما اهل‌بیت به هنگام خواب ده کار را انجام مىدهیم: وضو گرفتن، ... و گفتن سى و سه مرتبه «سبحان الله»، و سى و سه مرتبه «الحمدلله»، و سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و ...»
(تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص16)
خواص و آثار فراوان دیگرى براى گوینده تسبیحات آن حضرت ذکر شده که برخى از آنها بدین قرار است:
ناکام و ناامید نشدن،( تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص16) دور کردن شیطان (تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص20)، برطرف نمودن سنگینى گوش(تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص23)، نجات یافتن از شقاوت و بدبختى (تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص28)، باعث سنگینى اعمال، موجب خشنودى خداوند و رفتن به بهشت مىشود. (اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص 39.)
-اوقات و مکان‌هاى تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام(اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص 14):
اوقات مختلف و مکان‌هاى زیادى براى تسبیح حضرت یاد شده که برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه علیهاالسلام و نماز زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و نماز زیارت حضرت امیرالمؤمنین و نماز حضرت ولی عصر(عج) و قبل از زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام در قم به گونهاى که سبحانالله قبل از الحمدلله گفته مىشود.
-چند حدیث در مورد تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها:
-امام باقر (ع) درباره تسبیح حضرت فاطمه (س) مىفرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. و اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا (ص) و آله آن را به فاطمه (س) اعطاء مىکرد.» (تسبیحات حضرت زهرا، ص10، به نقل از علل الشرایع/366.)
-روزى امام صادق (ع) ابو هارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه به کودکان سخن گفت
«یا ابا هارون، انا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمه علیهاالسلام کما نامرهم بالصلاه، فالزمه، فانه لم یلزمه عبد فشقى»( فروع کافى، کتاب الصلاه، ص 343، ح 13)
اى ابا هارون! ما بچه هاى خود را همانطور که به نماز امر مى کنیم به تسبیحات حضرت فاطمه(س) نیز امر مى کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن، زیرا هرگز به شقاوت نیفتاده است بندهای که بر آن مداومت نموده است.
- از امام محمدباقر (ع) آمده است: «خدای تعالی با چیزی بهتر از تسبیح حضرت زهرا تمجید و عبادت نشده‌است زیرا اگر بهتر از آن چیزی بود، رسول خدا آن را به فاطمه علیهاسلام می‌آموخت.»
- از جعفر صادق، امام ششم شیعیان نقل شده است: «تسبیح زهرا (س) صد ذکر است ولی در میزان سنجش اعمال، هزار ذکر محسوب می‌گردد، شیطان را دور و خدای تعالی را راضی می‌کند. ما همانطور که به بچه‌های خود دستور می‌دهیم نماز بخوانند، دستور می‌دهیم تسبیح فاطمه را بگویند. کسی که تسبیح فاطمه زهرا را درست بعد از نماز واجب و قبل از برخاستن از سجاده بگوید، و آن را به گفتن لااله الا الله ختم کند، خدای تعالی او را می‌آمرزد.»
- امام باقر (ع) مى فرماید:
«من سبح تسبیح فاطمه علیهاالسلام ثم استغفر، غفر له، و هى مائه باللسان، و الف فى المیزان، و یطرد الشیطان، و یرضى الرحمان»( وسائل الشیعه، ج 4، ص 1023، ح 3)
هر کس تسبیحات حضرت فاطمه(س) را بجا آورد و پس از آن استغفار کند، مورد مغفرت قرار مى گیرد، و آن تسبیح به زبان صد تا است، و در میزان (اعمال) هزار (ثواب) دارد، و شیطان را دور کرده، و خداى رحمان را خشنود و راضى مى نماید.
- از امام صادق(ع) روایت است که وقتی انسان در جاى خواب خود مى خوابد، فرشته ی بزرگوارى و شیطان سرکشی به سوى او مى آیند، پس فرشته به او مى گوید:
روز خود را به خیر ختم کن و شب را با خیر افتتاح کن، و شیطان مىگوید: روز خود را با گناه ختم کن و شب را با گناه افتتاح کن. اگر اطاعت فرشته کرد و تسبیحات حضرت زهرا(س) را در وقت خواب خواند، فرشته آن شیطان را مى راند و از او دور مى کند، و او را تا هنگام بیدارى محافظت مىکند، پس باز شیطان مى آید و او را امر به گناه مى کند و ملک او را به خیر امر مى کند. اگر از فرشته اطاعت کرد و تسبیح آن حضرت را گفت آن فرشته، شیطان را از او دور مى کند و حق تعالى عبادت تمام آن شب را در نامه ى عملش مى نویسد.( شیطان دشمن دیرینهى انسان، محمد نصیرى، ص 136)
- بنا بر روایت امام صادق(ع)، تسبیحات حضرت زهرا(س) از جمله ى ذکر کثیرى است که خداوند در قرآن کریم یاد فرموده است:
«تسبیح فاطمة الزهراء(س) من الذکر الکثیر الذى قال الله عز و جل: «واذکروا الله ذکرا کثیرا.» و از طرفى رسول گرامى اسلام فرموده است: «من اکثر ذکر الله عز و جل احبه الله و من ذکر الله کثیرا کتبت له برائتان؛ برائة من النار و برائة من النفاق»( اصول کافى، ج 2، ص 499، ح 3)
هر کس ذکر خداى عزوجل را بسیار کند خداوند او را دوست دارد، و هر کس ذکر خدا را بسیار کند براى او دو برائت(منشور آزادى) نوشته شود: یکى برائت از آتش جهنم، و دیگرى برائت از نفاق و دورویى. لذا تسبیحات صدیقه ى طاهره "اگر با شرائطش انجام پذیرد"، موجب برائت از دوزخ و نفاق مى گردد.
- بنا بر روایات تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(س) بر بیماریهاى جسمى نیز موثر بوده و باعث درمان بیمارى گوش شده است. یکى از یاران امام صادق(ع) نزد امام آمده و از سنگینی و کم شنوایى گوش خود، به حضرت شکایت کرد. امام صادق(ع) به او فرمود: «علیک بتسبیح فاطمه علیهاالسلام.» (بحارالانوار، ج 82، ص 334، ح 20)
چه چیز مانع تو است و چرا غافلى از تسبیح حضرت فاطمه(ع)؟ آن مرد پرسید: قربانت گردم، تسبیح فاطمه چیست و چگونه است؟
امام فرمود: سى و چهار مرتبه «الله اکبر»، سى و سه مرتبه «الحمدلله» و سى و سه مرتبه «سبحانالله» که صد عدد مىشود.
آن مرد گوید: «فما فعلت ذلک الا یسرا حتى اذهب عنى ما کنت اجده»( بحارالانوار، ج 82، ص 334، ح 21)؛ من این کار را در اندک زمانى انجام دادم و کمشنوایى و سنگینی گوشم رفع شد.
منابع:
1)تبیان wikipedia.org
2) http://www.askquran.ir