پاسخ به سوال دوستان (شماره ٢١- توضیح در مورد سخن دکتر شریعتی)
اگر منظور دکتر شریعتی تنها برداشت 2 باشد، خوب ما هم با آن موافقیم و مطابق عقاید شیعه هم، به چنین شخصی جز جاهل چیز دیگری نمیتوان گفت اما از آنجایی که در متن آمده "پدر پول بسوزد که در دستگاه خدا هم کار میکند آن هم چه ....." نشان میدهد که برداشت دکتر از مساله برداشت دوم نیست، چرا که اگر غیر از این بود لااقل باید میگفت: "پدر پول بسوزد که ( به زعم آنها) در دستگاه خدا هم کار میکند آنهم چه .....". البته متنکامل سخن دکتر در دست نیست، شاید کلام خود را اصلاح کرده باشد ولی آنچه در متن بر جای مانده از ایشان در دسترس است؛ با ادله منطقی برداشت دگری نیست مگر آنچه گفته شد.
و اما توضیح مطلب:
١) نماز و روزه یک تکلیف است و بر هر مسلمانی واجب:
إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا
همانا نماز بر مؤمنان در اوقات معین مقرر شده است
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ/١٨٣ بقره
اى کسانى که ایمان آوردهاید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید
در آیات متعدد قرآن ، نماز بعنوان یکی از اصولی بیان شده است که در کنار اعمال صالح "باید" انجام شود. مانند:
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاَةَ../٧١ توبه
و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهاى پسندیده وا مىدارند و از کارهاى ناپسند باز مىدارند و نماز را بر پا مىکنند
نماز شرط ورود به بهشت است ، درباره نماز وارد شده است:
« ان قبلت قبل ما سواها و ان ردت رد ما سواها » (وسائل ، ج٣، ص ٢٢ ، ح ١ ) یعنی شرط قبولی و پذیرش سایر اعمال انسان قبولی نماز است . به این معنی که اگر انسان کارهای خیری انجام بدهد و نماز نخواند و یا نماز بخواند اما نماز نادرست و غیر مقبولی که رد بشود ، سایر کارهای خیر اوهم رد میشود . شرط قبولی سایرکارهای خیر انسان قبول شدن نماز اوست .
پیشوایان معصوم ما، هنگام نماز، رنگ خود را می باختند و می فرمودند: وقت ادای امانت الهی وحضور در پیشگاه الهی است . (بحار الانوار ، ج ٨١)
بعلاوه نماز دارای آثار و برکات معنوی و مادی در زندگی است که ممکن است شخص پولدار بعد از مرگش وارثان بتوانند با نماز استیجاری از عذاب اخروی او "کم" کنند، اما به طور قطع این شخص از "فیوضات و برکات دنیوی و درجات اخروی" آن محروم مانده است.
وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ../٤٥ عنکبوت
نماز را برپا دار که نماز از کار زشت و ناپسند باز مىدارد و قطعا یاد خدا بالاتر است..
٢) چه کسی گفته این قضا باید حتما استیجاری ادا شود؟
اصل اول در قضای نماز بعد از مرگ، این است که تکلیف متوجه پسربزرگ است وبراو واجب است انجام دهد . اگر فرزند کسی صالح شد این تکالیف را انجام خواهد داد و اگر نبود انجام نمی دهد پس در واقع اشکال حکم درفرزند پسرداشتن و نداشتن باید باشد نه درپول داشتن و نداشتن .............
حال اگرکسی وصیت کرد بعد از مرگ او برای نماز و روزه اش، اجیر بگیرند بعد ازمرگش کار عملا دست ورثه است آنها اگر متدین باشند به وصیت عمل میکنند و اجیرمیگیرند و اگر متدین نبودند عمل نخواهند کرد درواقع در این فرض هم مساله در متدین بودن و نبودن فرزندان است . درصورت عدم تدین فرزندان، نماز و عبادات خوانده نخواهد شد ولو پدر ثروتمند باشد و درصورت تدین ایشان به هرحال انجام خواهند داد چه پدرپول داشته باشد چه نداشته باشد (فرزندان متدین شخص فقیر با تقسیم عبادات بین خود یا اشتراک درپرداخت حق الزحمه اجیر این کار را انجام خواهند داد)
دراین صورت هم امر دائر مدار ثروت نیست بلکه منوط به متدین بودن و نبودن فرزندان است چقدراشخاص پولدارهستند که ورثه اصلا به فکر عبادات پدر نیستند و میگوینداگر پدرلازم میدانست (متدین بود)خودش میخواند ....
وچقدرفرزندان افرادفقیر که با هرمشقتی شده سعی در انجام نواقص عبادات پدرهستندو بودند....پس درواقع نقش اصلی دراین بین در صالح و طالح بودن فرزندان است نه پول...
پس در اسلام ضرورتی ندارد که به جا آوردن نماز و روزه ی فوت شده ی پدر و مادر، حتماً استیجاری باشد، بلکه بر پسر بزرگ تر واجب است و اگر دیگران نیز به جا آوردند، مستحب و خیرات است. هر چند که دیگران می‌توانند بابت وقتی که می‌گذارند یا زحمتی که متقبل می‌شوند، اجرتی نیز دریافت نمایند. پس "اجرتش بابت وقت، کار و زحمت خودش است، نه بابت خرید بهشت یا فروش جهنم".
مسألۀ ١٢١٣- اجیر گرفتن براى قضاى نماز و عبادتهاى دیگر از طرف اموات خالى از اشکال نیست، مگر در حج و اگر کسى بخواهد در عبادتهاى دیگر اجیر بگیرد قصد رجاء کند، امّا به جا آوردن نماز و روزه قضا و همچنین نماز و روزه مستحبّى به قصد قربت و بدون گرفتن اجرت اشکالى ندارد. (رساله توضیح المسائل (مکارم)، ص: ٢٢٨) و (توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج١، ص: ٨٣١)
اگر ترک نمازها و روزه ها "عمدی" باشد ، هر چند ثوابی از کارهای انجام شده، به میت می رسد، ولی "مسلما میت به دلیل ترک عمدی واجبات خود عذاب و مواخذه می شود. مگر آن که واقعا توبه کرده و با حال توبه مرده باشد."
پس طبق نظر برخی از مراجع، اجیر گرفتن براى قضاى نماز و عبادت هاى دیگر از طرف اموات بدون اشکال نیست، مگر در حج .
٣)همه اعمال خیر که به نیّت اموات انجام شود، برای اموات مفید و مؤثر است و منحصر در عبادات نیست. و البته نماز و روزه های که از مرده قضا شده است، اگر ترک آن ها عمدی نباشد و میت به دلیل مریضی و یا فراموشی و ... آن را قضا نکرده باشد، گناهی برای آن میت نوشته نشده است.
٤) چه کسی گفته انجام قضای نماز برای میت کوتاهی او را جبران میکند؟
اینکه اگر نماز و روزه شخص پولدار درست شد به بهشت می رود اشتباه است چون تکالیفی که به خاطر پولداربودن متوجه شخص میشود بسیار بیشتر از فقیر است لذا باید از عقبات سختی بگذرد یکی از آنها نماز و روزه است. پس دلیلی برای راحتی مرفه ها و خریدن نماز و روزه با پول نیست.
٥) کسی نمیتواند کوتاهی میت را جبران کند آن هم واجبی چون نماز و روزه را.
با توجه به آیه ١٨ سوره فاطر: (و البته آیات دیگر قرآن کریم)
وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی .../١٨ فاطر
و هیچ باربر دارنده ای، بار (گناه) دیگری را برنمی دارد و اگر گران باری (دیگری را به یاری)به سوی بارش فراخواند، چیزی از آن برداشته نمی شود؛ هر چندخویشاوند باشد.
هر کسى در گرو دستاورد خویش است
٦) افضل عبادات نماز است، اما چون استحباب با حق نمی سازد، لذا نماز مستحبی از حقوق محسوب نمی شود. پس فقط نماز واجب از حقوق خداوند است. صاحب حق در نماز، خداوند است. لذا طبق این معیار، حق الله بودن آن روشن است و این حق باید پرداخته شود.
درست است که بخشش خدا بی نهایت است و تا جایی که امکان داشته باشد می بخشد اما باید در نظر داشته باشیم تنها صفت کمال خدا، "غفاریت" (بخشاینده بودن) نیست خداوند "حکیم" هم هست .خداوند نیازی به عبادت ما ندارد و بی نیاز مطلق است اما با توجه به نیاز فطری انسان به عبادت ،خداوند احکامی را بر ما واجب کرده که عمل به این احکام باعث رشد وهدایت و رسیدن به مقامات والای معنوی می شود .
اگر ما به این دستورات عمل کنیم از ثواب الهی بهره مند می شویم واگر سرپیچی کنیم به ما وعده جهنم داده شده است . حال اگر ما بگوییم: رحمت خدا بی نهایت است وما را در صورت ترک نماز وبقیه واجبات می بخشد ،حکمت خداوند زیر سوال می رود .زیرا دیگر کسی عبادات خویش را انجام نخواهد داد و غرض از خلقت انسان که عبادت است تعطیل خواهد شد!
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ
و جن و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند
وکار بی هدف وغرض ،لغو وخلاف حکمت الهی است
درثانی در این صورت خلف وعده هم پیش می آید خداوند وعده جهنم داده ولی هیچ کس را به جهنم نمی برد . بله در صورت توبه خداوند همه گناهان را می بخشد اما در قرآن و روایات،همانطور که در دروس جلسات گفتیم، شرط قبول توبه، جبران کاستی های گذشته قرار داده شده است یعنی کسی که نمازهای خود را نخوانده باید قضا کند لذا راه فراری از تکالیف شرعی نیست و در برخی موارد جریمه و کفاره دارد مثل روزه که کفاره دارد.
در مورد نماز "صلاه غرقی "داریم یعنی کسی که در حال غرق شدن هم هست اگر نماز خود را نخوانده باشد باید با همان حال نمازش را بخواند!
در قیامت از نماز سوال خواهد شد اگر نماز قبول نشود بقیه اعمال هم قبول نخواهد شد.
مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ
چه چیز شما را در آتش [سقر] درآورد
حال با وجود این همه آیات و روایت (که البته بطور چکیده بیان کردم) چگونه میتوان به خود چنین اجازه دهیم و این دو فریضه ی بسیارمهم را زیر سوال ببریم؟! وا عجبا از جهل های رنگین شده !!! لذا دلیلی برای راحتی افراد متمول و خریدن نماز و روزه با پول نیست!!!
با کمک از منابع زیر:
١) http://meraaj.mihanblog.com