شیوه ی حفظ موضوعی

 

آنگاه که شیفته آیات آسمانی، کلمات و موضوعات آن را به ذهن می سپارد؛ دریچه ای نو به سوی «تدبر و تفکر» در واژه های الهی قرآن فراروی اوگشوده می گردد. او با «آشنایی بیشتر و عمیق تر با مفاهیم» قدسی این نامه عرشی، بیش از پیش با نورانیت آن انس می گیرد و تلألو اشعه های زندگی بخش قرآن را در سراسر روح خود احساس می کند؛ آنچنان که « آثار اخلاقی، اجتماعی و اعتقادی» این کتاب هدایت در وجود او نمایان می شود و زمینه ساز عمل به زمزم جان افزای وحی می گردد.

 

یاد سپاری موضوعی این بشارت رحمانی و رحمت جهانی موجب جذاب تر شدن تلاوت این نور علی نور برای شیداییان رب می شود و به خاطر سپردن این جرعه های ملکوتی را شیرین تر می نماید.

 

این موهبت رحمانی آنگاه تجلی می کند که حافظ توانایی استدلال به شهد شیرین آیات را در خود می یابد و حلاوت انتقال و آموزش و مفاهیم به جویندگان حقیقت را در جان خویش احساس می نماید.

 

این چنین است که انسان خود را پروانه ای می یابد که در محضر خورشید فروزان قرآن به آموختن درس معنویت، اخلاق و عرفان پرداخته است.

شیوه حفظ موضوعی قرآن بهترین راهکار برای موفقیت در حفظ موضوعی، حفظ ترتیبی کل قرآن همراه با فراگیری مفاهیم آیات است. اگر علاقه مندان حفظ موضوعی ابتدا کل قرآن را به خاطر بسپارند و مفاهیم آن را فرا گیرند، تسلط بیشتری بر موضوعات می یابند و با گذشت زمان و اهتمام بر تکرار، با عنایت ویژه به موضوعات می توانند در هر زمان برای سخن گفتن و استدلال کردن از کلام شیوای رب العالمین استفاده نمایند. بنابراین آنان علاوه بر دستیابی به حفظ موضوعی به سبب فراگیری کلمات و آیات بیشتر و آموزش عالیه مفاهیم قرآن، پاداش چند برابر در درگاه پروردگار خواهند داشت.

 

اما برای کسانی که به هر علت قادر به حفظ کل قرآن نیستند، شیوه موثر و مفیدی جهت حفظ موضوعی قرآن کریم و تکرار آیات ارایه می گردد.

یاد سپاری نام سوره و شماره آیات به خاطر سپردن نام سوره و شماره آیه، همچنان که در حفظ ترتیبی موثر است، در حفظ موضوعی نیز کمک شایانی به سالک این طریق می نماید.

 

جهت حفظ نام سوره لازم است پیش از به ذهن سپردن هر آیه، نام سوره مربوطه به خاطر سپرده شود و هنگام مرور آیات، نام سوره نیز در ذهن یادآوری و تکرار گردد تا فراموش نشود.

 

اما برای حفظ شماره آیه، بهترین روش این است که شماره، بخشی از آیه فرض شده، همراه با کلمات آیه، شماره آن نیز تکرار شود تا زمانی که در خاطر ثبت گردد و سپس برای تثبیت بهتر، هنگام تکرار آیات، شماره آنها نیز یادآوری ذهنی و مرور گردد.

در حفظ موضوعی ِ آیات قرآن، تمام آیات قرآن حفظ نمی شود بلکه تنها برخی آیات ناظر به موضوعات مختلف قرآنی حفظ می شود؛ مثلا در موضوع انفاق تنها چند آیه که ناظر به این موضوع است را حفظ می کنید یا در موضوع روزه، آیات ناظر به دستور روزه حفظ می شود و به همین ترتیب در سایر موضوعات قرآنی ...

چند ویژگی حفظ موضوعی آیات قرآن:

١- هر گاه در هر موضوع قرآنی وارد بحث شوید، دست کم چند آیه در ذهنتان وجود دارد و می توانید شاهد قرآنی ذکر کنید. 

٢- سرعت بالا در حفظ آیات 

٣- حجم کمتر تعداد آیات (نسبت به حفظ تمام آیات) و در نتیجه آسان بودن حفظ و آسان بودن مرور روزانه آیات

٤-- دسترسی منظم به آیات حفظ شده؛ کسانی که حافظ کل قرآن هستند، اگر مرور مرتب و پیوسته نداشته باشند، در هنگام بحث در موضوعات قرآنی، نمی توانند به راحتی درباره موضوعات قرآنی، شواهد متعدد از آیات ارائه دهند اما یک حافظ خوب موضوعی، می تواند در هر لحظه، شاهد قرآنی ارائه دهد و این بخاطر دسته بندی آیات موضوعی و حجم اندک تعداد آیات در ذهن اوست.

البته حفظ کل آیات هم فواید بسیاری دارد و اگر کسی اوقات فراغت بیشتری داشته باشد و از نظر استعداد حفظ هم، توانایی مناسب داشته باشد، قهرا حفظ کل آیات بر حفظ موضوعی آیات مقدم است زیرا در مجموع فواید بسیار بیشتری دارد اما حفظ موضوعی برای کسانی که وقت فراغت اندکی دارند یا نمی خواهند همه آیات قرآن را حفظ کنند، مناسب تر به نظر می رسد.

 

مراحل پنج گانه حفظ موضوعی:

 

برای اینکه حفظ موضوعی با کیفیت مطلوب انجام شود و نتیجه مورد نظر به دست آید، باید روش صحیح و مطابق اصول حفظ را انجام داد.

بنابراین چهار مرحله ذکر می گردد که رعایت آنها ضروری است:

 

1-تلاوت:

 

قال الامام الصادق (ع): اللهم حبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته.(اصول کافی، ج6، ص 213)

 

امام صادق (ع) فرمودند: پروردگارا نیکو تلاوت نمودن و حفظ آیات قرآن را محبوب ما بگردان.

جهت آشنایی با آیاتی که در برنامه حفظ موضوعی قرار گرفته اند، لازم است این آیه ها با دقت کامل به تمامی الفاظ و حرکات چند بار به صورت معمولی یا تدویر (آنچه معمولاً تدتیل نامیده می شود) تلاوت شوند. 

 

 

2_گوش سپردن به نوار ترتیل: 

پس از آن در صورت امکان صفحه ای را که بناست حفظ شود، از نوار ترتیل گوش کند تا یقین به صحت قرائت آیات حاصل گردد و در حفظ آنها اشتباهی پدید نیاید.

  

3-مفاهیم:

 

قال الامام العلی (ع) :تدبروا آیات القران و اعتبروا به فانه ابلغ العبر. (شرح غرر الحکم، ج3، ص283)

 

امام علی (ع) فرمودند: در آیات قرآن تدبر و اندیشه کنید و از آن عبرت بگیرید، که آن رساترین عبرت هاست.

 

با توجه به اینکه هدف از حفظ موضوعی آشنایی با معارف انسان ساز قرآن، توانایی استدلال به آیات، مهم تر از هر چیز عمل به آنها و در نتیجه تقرب به ذات اقدس باری تعالی است؛ حافظ علاوه بر به ذهن سپردن آیه، باید مفاهیم آن را نیز بیاموزد.

فراگیری مفاهیم موجب سهولت و لذت معنوی بیشتر در حفظ آیات می شود. برای درک محتوای دل انگیز این صحیفه آسمانی باید بعد از روخوانی، حداقل یک یا دوبار ترجمه آیه خوانده شود.

 

4- یادسپاری:

 

قال رسول الله (ص): من قرا القرآن حتی یستظهره و یحفظه ادخله الله الجنه و شفعه فی عشره من اهل بیته کلهم وجبت لهم النار. (مجمع البیان، ج1، ص15)

 

رسول خدا (ص) می فرمایند: هرکس قرآن را چنان بخواند که آن را به خاطر بسپارد و از یاد نبرد، خداوند او را وارد بهشت کند و در مورد ده نفر ازخانواده اش که در اثر گناهان آتش بر همه آنان لازم شده است، او را شفیع آنان گرداند.

 

پس از خواندن ترجمه، نوبت به مرحله حفظ می رسد. برای این کار ابتدا باید موضوع آیه به خاطر سپرده شود. سپس با دقت کامل به واژه ها و حرکات آیه، جملات به اندازه ای تکرار شود که آیه با کیفیت مطلوب در ذهن ثبت شود. مقدار تکرار آیه بستگی به عواملی چون میزان آشنایی ذهن با آیه مورد نظر، استعداد و توانایی حافظ و میزان آشنایی او با روخوانی دارد. سپس برای حفظ ترجمه واژه به واژه آن با کلمات آیه مطابقت می گردد و به ذهن سپرده می شود.

 

5-تثبیت:

 

قال رسول الله (ص): ان الله تعالی یحب اذا عمل احدکم عملاً ان یتقنه.( ترجمه میزان الحکمه، ج9، ص4076 )

 

رسول خدا (ص) فرمودند:خداوند تعالی دوست دارد که هر گاه فردی از شما کاری کند آنرا محکم و بی عیب انجام دهد.

برای ایجاد اعتماد نسبت به محفوظات جدید، لازم است موضوعات آیات و ترجمه آنها در چند نوبت از حفظ یادآوری شوند تا اشکالات احتمالی مرتفع و محفوظات در ذهن تثبیت گردند.

 

شیوه تکرار:

 

قال رسول الله (ص): إذا قام صاحب القرآن به فی اللیل و النهار ذکره، و إذا لم یقم به نسیه (کلید حفظ قرآن، ص68)

 

رسول خدا (ص) فرمودند: اگر حافظ قرآن شب و روز به قرائت آن اهتمام بورزد، آن را به یاد می سپارد و گرنه آن را فراموش می کند.

 

حافظ برای نگهداری محفوظات باید آنها را به صورت مکرر یادآوری نماید و به رابطه میان موضوعات، آیات و ترجمه ها توجه ویژه داشته باشد. بدیهی است هر مقدار فاصله مرور کمتر باشد، محوظات ماندگارتر خواهند بود.

 

لازم است تکرار در سه بخش انجام گیرد:

 

1- تکرار کلیه آیاتی که حافظ بر آنها مسلط است، در مدت حداکثر یک هفته.
2- تکرار محفوظاتی که هنوز تسلط لازم بر آنها ایجاد نشده است (آیات مربوط به حفظ 5 روز گذشته) حداقل یک بار در شبانه روز تا هنگامی که کیفیت مطلوب حاصل شود.

3- تکرار برنامه حفظ جدید که چند ساعت از به خاطر سپاری آن گذشته است. حداقل 3 بار در شبانه روز تا زمانی که نسبت به کیفیت حفظ اطمینان حاصل شود.  

 

 

منبع: کتاب درسنامه حفظ موضوعی قرآن کریم