نهی از دشنام دادن به مقدسات دیگران

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

جلسه هفتادوسوم

وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ﴿۱۰۸﴾- سوره مبارکه الأنعام

ترجمه:

و آنهایى را که جز خدا مى‏خوانند دشنام مدهید که آنان از روى دشمنى [و] به نادانى خدا را دشنام خواهند داد این گونه براى هر امتى کردارشان را آراستیم آنگاه بازگشت آنان به سوى پروردگارشان خواهد بود و ایشان را از آنچه انجام مى‏دادند آگاه خواهد ساخت (۱۰۸)

معانی لغات:

وَلاَ تَسُبُّواْ: و دشنام ندهید 

الَّذِینَ: کسانی (را که) 

یَدْعُونَ: می خوانند 

مِن دُونِ اللّهِ: از جز خدا 

فَیَسُبُّواْ: (که) پس دشنام می دهند 

اللّهَ: خدا (را) 

عَدْوًا: از (روی) دشمنی 

بِغَیْرِ عِلْمٍ: بدون علم 

کَذَلِکَ: این چنین 

زَیَّنَّا: زینت دادیم 

لِکُلِّ: برای هر 

أُمَّةٍ: امتی 

عَمَلَهُمْ: کارهایشان (را) 

ثُمَّ: سپس 

إِلَى رَبِّهِم: بسوی پروردگارشان 

مَّرْجِعُهُمْ: بازگشتشان هست 

فَیُنَبِّئُهُم:پس آگاه خواهد ساخت آنها را 

بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ: به آنچه که انجام میدادند  

-به طورى که از بعضى روایات استفاده مى شود جمعى از مؤمنان بر اثر ناراحتى شدید که از مساله بت پرستى داشتند، گاهى بتهاى مشرکان را به باد ناسزا گرفته و به آنها دشنام مى دادند، قرآن صریحا از این موضوع، نهى کرد و رعایت اصول ادب و عفت و نزاکت در بیان را، حتى در برابر خرافى ترین و بدترین ادیان ، لازم مى شمارد.

دلیل این موضوع، روشن است، زیرا با دشنام و ناسزا نمى توان کسى را از مسیر غلط باز داشت، بلکه به عکس، تعصب شدید آمیخته با جهالت که در اینگونه افراد است، سبب مى شود که به اصطلاح روى دنده لجاجت افتاده، در آئین باطل خود راسخ تر شوند، سهل است زبان به بدگوئى و توهین نسبت به ساحت قدس پروردگار بگشایند، زیرا هر گروه و ملتى نسبت به عقائد و اعمال خود، تعصب دارد همانطور که قرآن در جمله بعد میگوید ما این چنین براى هر جمعیتى عملشان را زینت دادیم (کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ).

(تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)

درحقیقت این آیه یکى از ادب‏ هاى دینى را خاطرنشان مى‏ سازد که با رعایت آن، احترام مقدسات جامعه دینى محفوظ مانده و دستخوش اهانت و ناسزا و یا مسخره کردن نمى‏ شود، چون این غریزه انسانى است که از حریم مقدسات خود دفاع نموده با کسانى که به حریم مقدساتش تجاوز کنند به مقابله برخیزد. (تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه)

-امام صادق(ع): هر کس به اولیای خدا ناسزا گوید در حقیقت خدا را دشنام داده است و چه کسی ظالم تر از آنکه موجب دشنام گویی به خدا و اولیای او شود؟! (کافی، ج ٨، ص ٧، ح ١، نورالثقلین ج ١، ص ٧٥٧، ح ٢٣٨)

-از آیه شریفه این نکته دریافت مى‏ گردد که انسان نمى ‏تواند به عنوان خدمت به دین یا مبارزه با شرک و کفر به کارى دست زند که دیگران را به گناه و نافرمانى خدا بکشاند.

حساب لعن و نفرین و برائت، از حساب دشنام و ناسزا جداست. لعن و برائت که در آیات دیگر قرآن از سوى خداوند اعلام شده، در واقع بیانگر اظهار موضعِ ما در برابر ستمگران و مشرکان است که بیزارى خود را از راه آنان اعلام مى‏ کنیم. مانند:

...فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ﴿۴۴﴾ - سوره مبارکه الأعراف

ترجمه: آرى پس آوازدهنده ‏اى میان آنان آواز درمى‏ دهد که لعنت‏ خدا بر ستمکاران باد(۴۴)

بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِینَ﴿۱﴾ - سوره مبارکه التوبه

ترجمه: [این آیات] اعلام بیزارى [و عدم تعهد] است از طرف خدا و پیامبرش نسبت به آن مشرکانى که با ایشان پیمان بسته ‏اید(۱)

-از سنّت ‏هاى الهى، زیبا جلوه کردن اعمال امّت‏ ها در نظر آنان است. «زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ» (هر اُمّتى اعمال خود را هرچند ناحقّ باشد، زیبا مى‏ پندارد) اما جلوه‏ نمایى و زیبادیدن، نشانه ‏ى حقانیّت نیست. (تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)

-در این آیه به دو نکته باید توجه کرد: (تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)

١) زینت دادن اعمال نیک و بد هر کس را در نظرش، به خدا نسبت داده ، ممکن است این موضوع براى بعضى مایه تعجب گردد که مگر ممکن است خداوند عمل بد کسى را در نظرش زینت دهد؟!

پاسخ این است که این گونه تعبیرات، اشاره به خاصیت و اثر عمل است، یعنى هنگامى که انسان کارى را به طور مکرر انجام دهد، کم کم قبح و زشتى آن در نظرش از بین مى رود، و حتى به صورت جالبى جلوه گر مى شود، و از آنجا که آفریدگار هر چیز خدا است و همه تاثیرات به خدا منتهى مى شود این گونه آثار در زبان قرآن گاهى به او نسبت داده مى شود.

و به تعبیر روشنتر جمله "زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ" چنین معنى مى دهد که آنها را گرفتار نتیجه سوء اعمالشان کردیم، تا آنجا که زشت در نظرشان زیبا جلوه کرد.

و از اینجا روشن مى شود اینکه در بعضى از آیات قرآن زینت دادن عمل به شیطان نسبت داده شده نیز منافاتى با این موضوع ندارد، زیرا شیطان آنها را وسوسه به انجام عمل زشت مى کند و آنها در برابر وسوسه هاى شیطان تسلیم مى شوند و سرانجام گرفتار عواقب شوم عمل خود مى گردند، و به تعبیر علمى، سببیت از ناحیه خدا است اما ایجاد سبب بوسیله این افراد و وسوسه هاى شیطانى است.

٢) در روایات اسلامى نیز منطق قرآن در باره ترک دشنام به گمراهان و منحرفان، تعقیب شده و پیشوایان بزرگ اسلام به مسلمانان دستور داده اند همیشه روى منطق و استدلال تکیه کنند و به حربه بى حاصل دشنام نسبت به معتقدات مخالفان، متوسل نشوند.

در نهج البلاغه مى خوانیم که حضرت على(ع) به جمعى از یارانش که پیروان معاویه را در ایام جنگ صفین دشنام مى دادند مى فرماید:

من خوش ندارم که شما فحاش باشید، اگر شما به جاى دشنام، اعمال آنها را برشمرید و حالات آنها را متذکر شوید (و روى اعمالشان تجزیه و تحلیل نمائید) به حق و راستى نزدیکتر است و براى اتمام حجت بهتر. (نهج البلاغه کلام ٢٠٦ صبحی صالح)

- حضرت صادق(ع) در مورد سخن پیامبر(ص) که آفت شرک در میان امّت را، از حرکت مورچه و صداى پاى او بر روى سنگ سیاه و صاف در تاریکى شب نیز مخفى ‏تر خواند، سؤال شد، که فرمود: مردم با ایمان بتها و خدایان دروغین شرک گرایان را دشنام مى‏ دادند و آنان نیز واکنش نشان داده و به خداى یکتا ناروا مى ‏گفتند. خدا توحیدگرایان را از این کار بازداشت تا دهان کفرگرایان بسته شود، چرا که توحیدگرایان با این کار بطور ناخواسته و نا خود آگاه، به شرک گرفتار مى ‏شدند و خدا را آماج دشنام و اهانت تبهکاران مى‏ ساختند. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)

نکات: (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

- احساسات خود را نسبت به مخالفان کنترل کنیم و از هرگونه بد دهنى و ناسزا بپرهیزیم. «وَلاَ تَسُبُّواْ» 

- به بازتاب برخوردهاى خود توجّه کنیم. « وَلاَ تَسُبُّواْ... فَیَسُبُّواْ اللّهَ» 

- با فحش و ناسزا، نمى‏ توان مردم را از مسیر غلط باز داشت. «وَلاَ تَسُبُّواْ» 

- ناسزاگویى، عامل بروز دشمنى و کینه و ناسزا شنیدن است. « وَلاَ تَسُبُّواْ... فَیَسُبُّواْ... عَدْوًا» 

- دشنام، یا نشانه نداشتن منطق است، یا نداشتن ادب و یا صبر. (مسلمان با پرهیز از ناسزا، باید نشان دهد که صبر و منطق و ادب دارد.) «وَلاَ تَسُبُّواْ» 

- هر کارى که سبب توهین به مقدّسات شود، حرام است. «فَیَسُبُّواْ اللّهَ» 

- استفاده از حربه‏ ى دشنام وناسزا، در نهى از منکر و تبلیغات ومناظرات ممنوع است. «وَلاَ تَسُبُّواْ» 

- کارى که سبب کشیده‏ شدن دیگران به گناه وحرام مى‏ شود، حرام است. «وَلاَ تَسُبُّواْ... فَیَسُبُّواْ» 

- گاهى انسان ناخودآگاه در گناه دیگران شریک مى ‏شود، آنجا که مقدّمات گناه دیگران را فراهم کند. «فَیَسُبُّواْ اللّهَ» 

سخن آخر: در اسلام به رفتار و طرز صحبت کردن دقت ویژه ای شده است. حتی در زمان امر بمعروف و نهی از منکر کردن نیز دستورات خاصی داده شده است و این نشان دهنده ی ارزشی است که اسلام برای شخصیت هر انسانی قائل است.

 توهین می کنیم چرا که دلیل و منطقی بر حرف هایمان نداریم، اطلاعاتمان کم است، منطق نداریم، راه مقابله را بلد نیستیم و فکر می کنیم با توهین یا انجام برخی اعمال، کمر دشمنان و مخالفانمان را شکسته ایم!

التماس دعا