پاسخ به سوال دوستان (شماره 2- سیادت)
سوال: آیا طبق آیات قرآن و احکام شرعی کسی که مادرش سیده هست نیز جزو سادات محسوب می شود؟
جواب: بله تفاوتی نیست.
توضیح:
- سید به معنای آقا و اطاعت شده، رئیس و بزرگ آمده است. سیادت عنوانی است اعتباری، نه تکوینی و عنوانی است برای مردان و زنانی که در طول نسب خویش به حضرت هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) می رسند. هر کس سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب می شود.
اصطلاحاً به فرزندان هاشم، بنی هاشم می گویند. برخی از اینان به عموهای پیامبر مثل ابوطالب ، عباس و حمزه می رسند. بنابراین فرزندان عباس عموی پیامبر که اصطلاحاً به آنان بنی عباس می گویند، سید محسوب می شوند. فرزندان ابوطالب به نام های طالب و عقیل و جعفر طیار و علی(ع) و نسل آنان (تا کنون هر چه هستند) سیدند. پیامبر اسلام از جهت پسرانش (طیب و طاهر و قاسم و ابراهیم) چون در کودکی از دنیا رفتند، نسلی ندارد و فقط از طریق حضرت فاطمه زهرا(س) نسلش ادامه پیدا کرد که فرزندان حضرت زهرا به نام های حسن و حسین و زینب و ام کلثوم از طریق پدرشان علی(ع) سید بودند.
تمامی ائمه معصومین و فرزندانشان از طریق علی(ع) به هاشم می رسند و سید هستند.
- بنابراین سیادت تنها انتساب به پیامبر نیست، بلکه از جهت انتساب به طالب و علی و عقیل و جعفر (فرزندان ابوطالب) و انتساب به عباس و حمزه (عموهای پیامبر) نیز سیادت حاصل شده و حضرت علی(ع) سید بوده است و فرزندان او نیز سید هستند.
- از لحاظ طبیعی و وراثتی، فرزند دختر هم همانند فرزند پسر از اولاد انسان محسوب می شود چه در ادیان و جوامع مختلف این مطلب را بپذیرند و چه نپذیرند؛ در هر صورت فرزند دختر هم از خون و رحم همان پدر و مادری است که مادرش فرزند آنهاست .
اسلام هم که دین فطرت است و تمام قواعد خود را بر پایه قوانین طبیعی جهان استوار نموده است، فرزند دختر را همچون فرزند پسر می داند و از تعصبات در این زمینه به دور است. در محرمیت و ممنوعیت نکاح هیچ تفاوتی بین فرزندان دختری و پسری وجود ندارد. اسلام با تعصباتی که عربها در این خصوص نشان می دادند، مخالفت نموده است «این شعر که در جاهلیت به عنوان یک شعر رسمی بود توسط اسلام نهی شد و فرمودند نگویید:
بنونا بنو ابناءنا و بناتنا بنوهن ابناء الرجال الاباعد؛ پسران ما، پسران پسران ما هستند، و پسر دختران ما، فرزندان مردان بیگانهاند.
مرحوم سید مرتضی فرمودند: این شعر باطل است و فرزندان ما فرزندان ما هستند خواه از طرف پسران باشند و خواه از طرف دختران، لذا ایشان میفرماید:
فرزند دختری حقیقتا فرزند است.»(زن در آیینه جلال و جمال، آیة الله جوادی آملی)
- سیادت از جانب مادر:
«کسی که به فرزندان من احترام بگذارد و آنان را تکریم کند ، در واقع مرا تکریم کرده است . » (پیامبر اکرم مستدرک الوسائل ، ١٢/٣٦٧)
اگر کسی مادرش "سید فاطمی" باشد او نیز در زمره اولاد پیامبر (ص) قرار می گیرد، ولی به فتوای اکثر فقیهان احکام ویژه سیادت و یا برخی از آن، به او بار نمی شود. برخی از
علماء کسانی را که مادرشان سید باشد را سید می دانند و حتی مستحق خمس میدانند مانند:
مرحوم سید مرتضی رضوان الله تعالی علیه که فتوا داده است که اگر کسی از طرف مادر هم به بنی هاشم انتساب داشته باشد خمس به او تعلق می گیرد و بعضی از فقهای دیگر نظیر صاحب حدائق هم این فتوا را پذیرفته اند.
اما معروف بین امامیه آنست که فقط در صورتی از خمس می تواند استفاده کند که انتسابش از طرف پدر باشد و فتوای معمول فقهای ما هم همین است.ولی از نظر محرمیت فرقی بین سیدهای از طریق پدری یا مادری با انبیای اعظام وائمه اطهار ومانند آن که ارتباط نسبی از طرف مادر دارند نیست ومساله محرمیت یکسان است.
- آیا کسانی که مادر آنان سید است از سادات و فرزندان حضرت زهرا(س) محسوب می شوند و احکام سیادت را دارند ؟
حضرت آیت الله خامنه ای :منتسبین به پیامبر اکرم(ص) از طرف مادر هم از اولاد آن حضرت محسوب می شوند ولی ملاک ترتب آثار و احکام شرعی سیادت انتساب از طرف پدر است .
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی :احکام فقهی/خمس/ سید را ندارند اما از ذریه رسول الله محسوب می شوند .
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی : از فرزندان آن حضرت محسوب می شوند ولی احکام خاص/خمس/ منتسبین از طریق پدر به جناب هاشم را ندارند .
حضرت آیت الله سیستانی :سزاوار احترام خاص سادات هستند ولی مستحق خمس نیستند .
حضرت آیت الله مکارم شیرازی : حکم سید را دارند ولی خمس نمی توانند بگیرند و از لباس مخصوص سادات نمی توانند استفاده کنند اما شرافت سیادت دارند.
حضرت آیت الله بهجت :ذریه محسوب میشوند ولی احکام سیادت را ندارند .
حضرت آیت الله تبریزی :موضوع خمس مربوط به کسیست که هاشمی یعنی منسوب به جناب هاشم از جانب پدر باشد ولی درمحرمیتشان شکی نیست.
حضرت آیت الله صادقی تهرانی: سادات محسوب میشوند وخمس هم به آنها تعلق میگیرد .
جواب تفصیلی:کسى در این تردید ندارد که همۀ فرزندان حضرت فاطمه زهرا (س)،فرزندان پیامبر اسلام (ص) هستند،
ولی باید توجه داشت که بین عنوان فرزند رسول خدا بودن و عنوان سید و هاشمی بودن فرق است، هر کس که نسبتش به فاطمۀ زهرا(س) مى رسد،از نسل پیامبر اسلام (ص) است ولی جزو سادات نیست؛ زیرا سید و هاشمی بودن عنوانی است که بر کسی که فقط از طریق پدر به هاشم منتسب باشد، صدق می کند.
براى روشنتر شدن این مسأله به چند روایت اشاره می کنم:
١) حضرت امام موسى بن جعفر (ع) فرمود:
روزى به مجلس هارون الرشید رفتم. هارون از من سؤال کرد که شما چطور خودتان را فرزند پیامبر (ص) و از نسل او مىدانید؟؟ در صورتى که پیامبر فرزند پسر نداشت و نسل انسان با فرزند پسر مىماند نه دختر؟
در جواب او گفتم: خداوند در قرآن (آیات ٨٤ و٨٥ انعام) مى فرماید:
(ما به ابراهیم، اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را هدایت کردیم و نوح را از پیش هدایت کرده بودیم و از نژاد او داود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسى و هارون را. ما نیکوکاران را چنین پاداش مىدهیم و نیز زکریا، یحیى، عیسى و الیاس را که همگى از صالحان هستند)
به هارون گفتم: اى هارون پدر عیسى کیست؟
گفت: عیسى پدر ندارد.
گفتم: پس چطور از نسل حضرت ابراهیم به حساب آمده است؟
پس بدان خداوند عیسى را از طریق مادر به نسل حضرت ابراهیم ملحق ساخته است. ما هم از طریق مادرمان از نسل و ذریّۀ پیامبر اسلام محسوب مى شویم.
- در آیه مباهله (٦١ آل عمران) از جمله ندع ابنائنا همین استفاده می شود که نوه های دختری هم فرزندان انسان به حساب می آیند همانگونه که پیامبر در جریان مباهله، حسنین (ع) نوه های دختری خویش را، به عنوان فرزندانش برای مباهله آورده بود.
درنتیجه کسی که مادرش سید هست سادات هست ولی خمس بهش تعلق نمیگیره (البته طبق نظر اکثرعلما خمس تعلق نمیگیره) و طبق فتوای مراجع هرکس فقط مادرش سیده است ازفرزندان حضرت زهرا محسوب میشود. وبخاطر انتساب به آن حضرت ازشرافت سیادت بهره مند است ودر شرف نسب آنها شکی نیست فقط بنابر احتیاط سهم سادات به سید ازناحیه مادر نمیرسد..
واما آنهاییکه از طرف مادر سید هستند میرزا خطاب میشوند.پس در بین مردم عرف است بیشتر کسانیکه از طرف پدر سید هستند سید خوانده میشوند تادر اجرای احکام سادات اختلالی ایجاد نشود و در اصل سادات بودن هر دو مورد تفاوتی نیست.
- از این گفتار معلوم شد، افرادی که مادرشان سید است، به یقین از ذریۀ رسول خدا می باشند، چناچه ائمه (ع) نیز به همین دلیل ذریۀ پیامبر به شمار می آمدند. شاهد این مسئله، روایتی است، که امام رضا (ع) در جواب مأمون خلیفۀ عباسی فرمود:
"مأمون به حضرت گفت: با تحقیقاتی که کرده ام به این نتیجه رسیده ام، فرقی بین بنی هاشم و بنی عباس از نظر حسب و نسب وجود ندارد، و از نظر فضیلت هر دو گروه یکسان می باشند، و فضائلی که شیعیان برای بنی هاشم می گویند، ناشی از هوای نفس و تعصبات است.
امام (ع) فرمود: اگر اجازه دهید جواب سؤال را می دهم، و اگر نخواهید جواب نمی دهم، مأمون گفت این سؤال را مطرح کردم تا از شما استفاده کنم، حضرت فرمود: اگر رسول خدا (ص) از میان این نیزارها بیرون آید و دختر شما را برای خود خواستگاری کند، شما چه می کنید؟ مأمون گفت، سبحان الله! آیا کسی را می توان یافت که به چنین وصلتی خشنود نباشد؟! حضرت فرمود: آیا من هم می توانم به چنین وصلتی راضی باشم؟! با لحظه ای درنگ، مأمون پاسخ داد قسم به خدا قرابت شما چسبیده به رسول خدا است".
از این روایت می توان نتیجه گرفت که فرزندان و نوادگان دختری رسول خدا نیز از ذریۀ ایشان می باشند و ازدواج با آنان برای رسول خدا جایز نیست. اما انتساب نژادی و قبیله ای از جانب پدر، امری رایج و عرفی است، در کشور ما مثل اغلب کشورهای جهان امروز، نسبت افراد را از ناحیۀ پدر به ثبت می رسانند، گر چه انتساب به مادر هم امری مسلم است، اما نکته ای که توجه به آن ضروری است، بعضی از امور عرفی در میان ملت ها را اسلام نیز به عنوان یک اصل پذیرفته است؛ دلیل این مسئله هم تعبدی است و در روایات به آن اشاره شده است.
البته بچه ها من بحث رو خلاصه کردم و بحث زیاد بود: در نتیجه انسان از طریق مادر هم سیادت پیدا مىکند.فرزندان زن سیده نیز از نظر نَسَبی سید شمرده می شوند لذا در "عرف" به آنها میرزا می گویند، ولی از نظر فقهی خمس به آنها داده نمی شود، هر چند سید نَسَبی هستند. ولی کسی که پدرش سید باشد علاوه بر این که سید نسبی است خمس هم می توان به او داد (در صورت فقیر بودن) در نتیجه بین کسانی که فقط مادرشان سید است با کسانی که پدر یا والدین آنها سیدند از نظر نسبی و سیادت "فرقی نیست " ولی از نظر پاره ای از احکام فقهی هم چون تعلق مسئله تفاوت دارد.ولی از نظر محرمیت فرقی بین سیدهای از طریق پدری یا مادری نیست ومساله محرمیت یکسان است.و این طریق خطاب کردن فقط بخاطر عرف جامعه است.
از مجموع آنچه در این نوشتار ذکر شد معلوم می شود نسل پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) و امیرالمومنین (علیه السلام) کلیه ی سادات چه از طرف پدر و چه از طرف مادر هستند که همگی ذریه ی پیامبر و علی (علیهماالسلام) به شمار می روند. البته تذکّر این مطلب نیز مهم است که نسب خونی گرچه نسل انسان را نشان می دهد امّا به تنهایی فضیلتی به همراه ندارد بلکه در صورت همراهی این نسب با تقوا و سایر فضایل معنوی و روحانی است که فرد را مقرب درگاه خداوند متعال و خود رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) و نیز ائمه ی معصومین(علیه السلام) می گرداند و احتر ام به سادات نیز از باب احترام به مقام شامخ و برتر خود معصومین (علیه السلام) است که «إنّ اکرمکم عندالله أتقبکم».