پاسخ به سوال دوستان (شماره 10- سجده در نماز)

سوال یکی از دوستان: چرا هر رکعت نماز دو سجده دارد؟

جواب: (چند دلیل رو بیان میکنم)

احکام شرعى دو گونه اند: 

١) احکامى که برخى از حکمتهاى آنها در قرآن و روایات اسلامى بیان شده است مانند 

روزه که یکى از حکمتهاى آن را قرآن پرهیز از گناه دانسته است .(١٨٣بقره)

و یا نماز که دلایل مختلفی برای آن گفته شده مانند دورشدن از زشتی ها و منکر (٤٥ عنکبوت)

و یا حجاب که یکی از دلایلش طبق آیه ٥٩ احزاب ، به نیکی شناخته شدن و مورد آزار قرار نگرفتن هست.

٢) احکامى که در آیات و روایات اشاره اى به فلسفه آنها نشده و یا لااقل به دست ما نرسیده است . در این موارد ممکن است با دلایل عقلى یا تجربى به بخشى از آنها پى ببریم ولى چون علم و عقل ما محدود است نمى توانیم فلسفه کامل آن را بدست آوریم . البته این بدین معنا نیست که انجام کار را مبتنى بر دانستن حکمتش کنیم ; بلکه روحیه بندگى خداوند اقتضا مى کند تا فرمانبردار بى چون و چراى پروردگار خود باشیم و هر دستورى را هر چند بدون آگاهى از حکمت آن  اطاعت کنیم و این به معناى تقلید کورکورانه نیست ; چرا که فرض این است پروردگار خود را به خوبى مى شناسیم و مى دانیم که هرگز فرمانى را به ضرر بنده اش صادر نمى کند; بلکه تمام احکام الهى براى رساندن او به کمال و تأمین سعادت و خوشبختى او در آخرت است و هر دستورى به ما دهد، صلاح و خیر ما را در آن دیده است . همچنانکه یک بیمار چون مى داند پزشک معالجش خیر و صلاح او را مى خواهد و در پى بهبودى بیمارى اوست ، داروهایى را که برایش تجویز کرده است مصرف مى کند بدون این که از حکمت آنها آگاهى داشته باشد!

اگر چه عبادات از امور تعبدی هستند، همین‌طور برخی از اجزا و شرایط آنها، و طبیعی است که انسان چندان دسترسی به فلسفه آنها ندارد، اما در عین حال در برخی از روایات وارده از سوی پیشوایان دین، در مواردی از امور تعبدی به حکمت‌ هایی اشاره شده است:

١) از امام صادق(ع) در پاسخ به همین پرسش، نقل شده است که فرمودند: نماز عبارت است از رکوع و سجود و تفاوتى میان این دو نیست؛ لکن چون رکوع عمل شخص ایستاده و سجده عمل شخص نشسته مى باشد و نماز نشسته نصف نماز ایستاده است؛ از این رو مى بایست عمل نشسته دو چندان شود تا با عمل ایستاده برابر گردد؛ لذا سجده تکرار مى شود تا با تعداد رکوع برابر شود.(علل الشرایع، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۲۶۲٫)

٢) در روایتی که از امام رضا(ع) نقل شده است آن حضرت در بیان این که چرا هر رکعتی یک رکوع و چرا دو سجده دارد؟ فرموده اند: زیرا رکوع از افعال قیام است و سجده از افعال نشسته؛ نماز شکسته برابر با نصف نماز ایستاده است(همان گونه که در نوافل و یا نمازهای احتیاط این چنین است) پس سجده دو برابر رکوع شد تا با آن برابر شود و میان آنها (در فضیلت) تفاوتی نباشد؛ زیرا نماز رکوع و سجود است.

(عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۰۸)

سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) عَنْ مَعْنَى السُّجُودِ فَقَالَ مَعْنَاهُ مِنْهَا خَلَقْتَنِی یَعْنِی مِنَ التُّرَابِ وَ رَفْعُ رَأْسِکَ مِنَ السُّجُودِ مَعْنَاهُ مِنْهَا أَخْرَجْتَنِی وَ السَّجْدَهُ الثَّانِیَهُ وَ إِلَیْهَا تُعِیدُنِی وَ رَفْعُ رَأْسِکَ مِنَ السَّجْدَهِ الثَّانِیَهِ وَ مِنْهَا تُخْرِجُنِی تَارَهً أُخْرَى‏»

از امیرالمؤمنین امام على(ع) از فلسفه سجده اول سؤال شد، حضرت فرمود: سجده اول به این معنا است که خدایا اصل ما از خاک است. و معناى سربرداشتن از سجده این است که خدایا ما را از خاک خارج کردى. و معناى سجده دوم، این است که خدایا دو باره ما را به خاک برمى گردانى. و سربرداشتن از سجده دوم به معناى این است که خدایا یک بار دیگر در قیامت از خاک بیرونمان خواهى آورد.

(علل الشرایع، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۲۶۲ و مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏۸۲، ص ۱۳۹)

در قرآن نیز آیه ٥٥ سوره طه به این مطلب اشاره دارد:

مِنْهَا خَلَقْنَاکُمْ وَفِیهَا نُعِیدُکُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُکُمْ تَارَةً أُخْرَى﴿۵۵﴾طه

از این [زمین] شما را آفریده‏ایم در آن شما را بازمى‏گردانیم و بار دیگر شما را از آن بیرون مى‏آوریم (۵۵)