احکام نون ساکنه:٤)اخفاء

اخفاء:

کلمه "اخفاء" بر وزن افعال در لغت به معنای «مخفی کردن ، پوشانیدن» آمده است و در تجوید عبارتست از :

ادای نون ساکنه با حالتی بین اظهار و ادغام.

در واقع اخفاء ، حالتی است بین اظهار و ادغام. یعنی نه ظاهر می شود و نه از بین می رود.گوئی فقط مخفی شده است.

البته به یاد داشته باشیم که در اخفاء ، حرف حالت غنه می گیرد و تشدید هم نمی گیرد و درحقیقت حالتی بین اظهار و ادغام را به خود می گیرد.

پس به بیان دیگر ، اخفاء عبارت است از:

«حذف مخرج حرف و ابقاء غنّه آن ، بدون تشدید حرف بعد»

چه زمانی "نون ساکنه" اخفاء می شود؟

اگر از ٢٨ حرفِ حروف الفبا، مجموعه ی حروف شش گانه «حلقی» که در آنها "نون" اظهار میشد و حروف شش گانه «یرملون» که "نون" ادغام میشد و حرف «ب» که "نون" اقلاب میشد را کم کنیم، ۱۵ حرف باقی می ماند که نون ساکنه نزد این ۱۵ حرف اخفاء می گردد. 

این ۱۵ حرف عبارتند از :

ت – ث – ج – د – ذ – ز – س – ش – ص – ض – ط – ظ – ف – ق – ک

روش صحیح اخفاء نون ساکنه:

بدون کوچکترین توجه نوک زبان به مخرج نون، به محض شروع اخفاء، اندام های مخارج حروف را بسوی یکدیگر حرکت می دهیم و به هم نزدیک می کنیم . صوت را به اندازه دو حرکت از فضای بینی خارج نموده و آنگاه حرف بعد(حروف بالا : ت – ث – د – …) را ادا می کنیم.

نکته: تکیه گاه حرف نون در دهان قرار دارد(یعنی اتصال سر زبان به دندانهای پیشین و لثه های بالا) ولی صدای آن از بینی خارج می شود. در اخفاء تکیه گاه دهانیِ نون از بین می رود و صدا فقط از بینی خارج میشود و همزمان دهان حالت حرف بعد از نون را به خود میگیرد و سپس آن حرف تلفظ می شود مثل حالاتی که در فارسی در کلماتی مثل "انفجار"، " انقلاب"، "انباری" و... تجربه می کنیم.

پس اگر دستگاه تکلّم بخوبی در موقعیت حروف اخفاء قرار گیرد و گرایش آن بدرستی انجام شود، اخفاء از آن نأثیر می پذیرد و لذا شنونده  تقریباً می تواند نوع حرف را قبل از اداء آن حدس بزند.

اگر حرف اخفاء از حروف استعلاء باشد، اخفاء نون ساکنه هم حالت تفخیم به خود می گیرد. چرا که دستگاه تکلم در حال گرایش حرف مفخّم است.البته بلعکس این قضیه نیز صادق است.

مثال:

نْ + ت: اَنْتُمْ - وَاِنْ تُبْتُمْ - یَوْمًا تُرْجَعوُنَ

نْ + ث: مَنْثوُرًا - مِنْ ثَمَرَةٍ - خَیْرٌ ثَوٰابًا

نْ + ج: اَنْجَیْنٰا - اِنْ جٰاءَکُمْ - لِکُلٍّ جَعَلْنٰا

نْ + د: عِنْدَهُمْ - مِنْ دٰارِهِمْ - قِنْوٰانٌ دٰانِیَةٌ

نْ + د: اَنْذِرْهُمْ - مِنْ ذُرِّیَّةِ - یَتیمًا ذٰامَقْرَبَة

نْ + ز: اَنْزَلَ - مَنْ زَکَّئهٰا - نَفْسًا زَکِیًّا

نْ + س: اِنْسٰان - اَنْ سَیَقُولُ - لَیٰالٍ سَوِیًّا

نْ + ش: اَنْشَانٰا - مِنْ شَرِّ - غَفُورٌ شَکوُرٌ 

نْ + ص: یَنْصُرْکُمْ - اَنْ صَدُّکُمْ - ریحًا صَرْصَرًا

نْ + ض: مَنْضُود - مِنْ ضَعْفٍ - قَوْمًا ضٰالّینَ

نْ + ط: قِنْطٰار - مِنْ طین - صدیدًا طَیِّبًا

نْ + ظ: اُنْظُرْ - مَنْ ظَلَمَ - ظِلًّا ظَلیلًا

نْ + ف: اَنْفُسَهُمْ - مِنْ فَضْلٍ - خٰالِدًا فیهَا

نْ + ق: یَنْقَلِبُ - مِنْ قَبْلِ - سَمیعٌ قَریبٌ

نْ + ک: عَنْکُمْ - مَنْ کٰانَ - قَوْلًا کَریمًا