وجوب روزه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
جلسه پنجاه و پنجم
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ﴿۱۸۳﴾ - سوره مبارکه البقرة
ترجمه: اى کسانى که ایمان آوردهاید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید.
سلام علیکم
معانی لغات:
یَا أَیُّهَا : ای
الَّذِینَ آمَنُواْ : کسانی (که) ایمان آورده اید
کُتِبَ : مقرر شده است، واجب شده است
عَلَیْکُمُ : بر شما
الصِّیَامُ : روزه
کَمَا : همان گونه که
کُتِبَ : مقرر شده بود، واجب شده بود
عَلَى الَّذِینَ : برکسانی (که)
مِن قَبْلِکُمْ : از قبل از شما (بودند)
لَعَلَّکُمْ : باشد (که)
تَتَّقُونَ : پرهیزکار شوید
- ویژگىهاى بیانى آیات تشریع روزه: سیاق این سه آیه (۱۸۳،۱۸۴،۱۸۵بقره) دلالت دارد بر اینکه:(با توجه به آیات بعد)
اولا هر سه با هم نازل شدهاند، براى اینکه ظرف (ایام) در ابتداى آیه دوم متعلق به کلمه (صیام) در آیه اول است و جمله (شَهْرُ رَمَضانَ) در آیه سوم یا خبر است براى مبتدایى حذف شده که عبارت است از ضمیرى که به کلمه (ایاما) بر مىگردد، و تقدیر جمله (هى شهر رمضان) است و یا مبتدایى است براى خبرى که حذف شده و تقدیرش "شهر رمضان هو الذى کتب علیکم صیامه" است و یا بدل از کلمه صیام در جمله (کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ) در آیه اول است، و به هر تقدیر جمله (شَهْرُ رَمَضانَ) بیان و توضیحى است براى روشن کردن جمله (أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ) ایام معدودهاى که روزه در آنها واجب شده. پس به دلیلى که ذکر شد آیات سهگانه مورد بحث به هم متصل، و نظیر کلام واحدى است که یک غرض را دربر دارد، و آن غرض عبارت است از بیان وجوب روزه ماه رمضان.
و ثانیا دلالت دارد بر اینکه قسمتى از گفتار این سه آیه به منزله توطئه و زمینهچینى براى قسمت دیگر آن است، یعنى دو آیه اول به منزله مقدمه است براى آیه سوم، چون در آیه سوم تکلیفى واجب مىشود که صاحب کلام، اطمینان ندارد از اینکه شنونده از اطاعت آن سرپیچى نکند، براى اینکه تکلیف نامبرده تکلیفى است که بالطبع براى مخاطب، شاق و سنگین است، و به این منظور، دو آیه اول از جملاتى ترکیب شده که هیچ یک از آنها از هدایت ذهن مخاطب به تشریع روزه رمضان خالى نیست، بلکه در همه آنها به تدریج ذهن شنونده را به سوى آن توجه مىدهد، و به این وسیله استیحاش و اضطراب ذهن او را از بین مىبرد، و در نتیجه علاقمند به روزه مىکند، تا با اشاره به تخفیف و تسهیلى که در تشریع این حکم رعایت شده، و نیز با ذکر فوائد و خیر دنیوى و اخروى که در آن است، حدت و شدت دلخواهى و استکبار او را بشکند.
بعد از آنکه در جمله: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: "کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ" و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمى است که در امتهاى سابق نیز تشریع شده بود. (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ)، یعنى علاوه بر اینکه عمل به این دستور، همان فائدهاى را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا براى شما هست، هم چنان که براى امتهاى قبل از شما بود، عملى نیست که تمامى اوقات شما را و حتى بیشتر اوقاتتان را بگیرد، بلکه عملى است که در ایامى قلیل و معدود انجام مىشود.
- تقوى، به معناى خویشتن دارى از گناه است. بیشتر گناهان، از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مىگیرند. و روزه، جلوى تندىهاى این دو غریزه را مىگیرد و لذا سبب کاهش فساد و افزایش تقواست.
به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى، آیاتى که با خطاب «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ» شروع شدهاند، در مدینه نازل شده و جزء آیات مدنى مىباشند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زکات در سال دوّم هجرى صادر گردیده است.
- «رمضان» در لغت از «رمضاء» به معنای شدت حرارت گرفته شده و به معنای سوزانیدن می باشد. چون در این ماه گناهان انسان بخشیده می شود، به این ماه مبارک رمضان گفته اند. (مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص 209، دارالکتاب العربی، بیروت)پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «انما سمی الرمضان لانه یرمض الذنوب؛ (ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را می سوزاند.) (بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت)
- آثار و برکات روزه(اثرات اخروی، تربیتى، اجتماعى، و بهداشتى) (بطور خلاصه اشاره کردم):
1) تقوى و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهمترین اثر روزه است. روزه ابعاد گوناگونى دارد، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد، که از همه مهمتر "بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است.
2) روزه، یگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زکات و خمس را مردم مىبینند، امّا روزه دیدنى نیست.بنابراین احتمال ریا در آن بسیار کمتر است. در نهج البلاغه به هنگامى که امیر مؤ منان على(ع) فلسفه عبادات را بیان مى کند به روزه که مى رسد چنین مى فرماید: و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق: (خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد). (نهج البلاغه کلمات قصار شماره 252)
3) روزه، اراده انسان را تقویت مىکند. کسى که یک ماه نان وآب و همسر خود را کنار گذاشت، مىتواند نسبت به مال وناموس دیگران خود را کنترل کند. از فوائد مهم روزه این است که روح انسان را تلطیف، و اراده انسان را قوى، و غرائز او را تعدیل مى کند. روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت کند که او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او مى تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.
4) روزه، باعث تقویت عاطفه است. کسى که یک ماه مزه ى گرسنگى را چشید، درد آشنا مىشود ورنج گرسنگان را احساس و درک مىکند.
5) روزه، تقویت صبر است. رسول خدا(ص) فرمودند: روزه، نصف صبر است. روزهى مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم است، و روزهى خاصّالخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست. روزه، انسان را شبیه فرشتگان مىکند، فرشتگانى که از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند. در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى که انواع غذاها و نوشابه ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند، و مى خشکنداما درختانى که از لابلاى صخره ها در دل کوه ها و بیابانها مى رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سختکوش و سخت جانند!
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى دهد و با محدودیتهاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل مى کند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد، جمله لعلکم تتقون (باشد که پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است.
و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار: (روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ) اشاره به همین موضوع است.(بحار الانوار جلد 96 صفحه 255).
6) رسول خدا(ص) فرمودند: هرکس ماه رمضان را "براى خدا" روزه بدارد، تمام گناهانش بخشیده مىشود. چنانکه در حدیث قدسى نیز آمده است که خداوند مىفرماید: «الصوم لى و اَنَا اَجزى به» روزه براى من است و من آن را پاداش مىدهم.
در حدیث دیگرى از على(ع) مى خوانیم که از پیامبر(ص) پرسیدند:
چه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه، و الصدقة تکسر ظهره، و الحب فى الله و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه: (روزه روى شیطان را سیاه مى کند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى کند، و استغفار رگ قلب او را مى برد). (بحار الانوار جلد 96 صفحه 255)
7) اهمیّت روزه به قدرى است که در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانستهاند. هرچند که روزه بر امّتهاى پیشین نیز واجب بوده، ولى روزهى ماه رمضان، مخصوص انبیا بوده است و در امّت اسلامى، روزه رمضان بر همه واجب شده است.
پیامبر(ص ) فرموده اند: ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون: (بهشت درى دارد به نام "ریان" (سیراب شده) که تنها روزه داران از آن وارد مى شوند.
مرحوم صدوق در "معانى الاخبار" در شرح این حدیث مى نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است، هنگامى که روزه داران از این در وارد مى شوند چنان سیراب مى گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد. (بحار الانوار جلد 96 صفحه 252)
8) زکات بدن: از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: براى هر چیز زکاتى است و زکات بدنها، روزه است.
9) روزه یک درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است و این یکی از آثار اجتماعی روزه است. با انجام این دستور مذهبى، افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى یابند، و هم با صرفه جوئى در غذاى شبانه روزى خود مى توانند به کمک آنها بشتابند.
البته ممکن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولى اگر این مساله جنبه حسى و عینى به خود بگیرد اثر دیگرى دارد، روزه به این موضوع مهم اجتماعى رنگ حسى میدهد، لذا در حدیث معروفى از امام صادق(ع) نقل شده که "هشام بن حکم" از علت تشریع روزه پرسید، امام (ع) فرمود: انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلک ان الغنى لم یکن لیجد مس الجوع فیرحم الفقیر، و ان الغنى کلما اراد شیئا قدر علیه ، فاراد الله تعالى ان یسوى بین خلقه، و ان یذیق الغنى مس الجوع و الالم، لیرق على الضعیف و یرحم الجائع (روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنى مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند، چرا که اغنیاء معمولا هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدا مى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند). (وسائل الشیعه جلد 7 باب اول کتاب سوم صفحه 3)
راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند باز هم این همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!
10) اثر بهداشتى و درمانى روزه: در طب امروز و همچنین طب قدیم، اثر معجزآساى "امساک" در درمان انواع بیماریها به ثبوت رسیده و قابل انکار نیست، کمتر طبیبى است که در نوشته هاى خود اشاره اى به این حقیقت نکرده باشد، زیرا مى دانیم عامل بسیارى از بیماریها "زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف" است، چون مواد اضافى جذب نشده به صورت چربى هاى مزاحم در نقاط مختلف بدن، یا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند، این مواد اضافى در لابلاى عضلات بدن در واقع لجنزارهاى متعفنى براى پرورش انواع میکربهاى بیماریهاى عفونى است، و در این حال بهترین راه براى مبارزه با این بیماریها نابود کردن این لجنزارها از طریق امساک و روزه است.
روزه زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند، و در واقع بدن را خانه تکانى مى کند. بعلاوه یک نوع استراحت قابل ملاحظه براى دستگاه هاى گوارشى و عامل مؤ ثرى براى سرویس کردن آنها است، و با توجه به اینکه دستگاه گوارش از حساسترین دستگاه هاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول کار است ، این استراحت براى آنها نهایت لزوم را دارد.
بدیهى است شخص روزه دار طبق دستور اسلام به هنگام افطار و سحر نباید در غذا افراط و زیاده روى کند، تا از این اثر بهداشتى نتیجه کامل بگیرد، در غیر این صورت ممکن است نتیجه بر عکس شود.
"الکسى سوفورین" دانشمند روسى در کتاب خود مى نویسد: درمان از طریق روزه فائده ویژه اى براى درمان کم خونى ، ضعف روده ها، التهاب بسیط و مزمن، دملهاى خارجى و داخلى، سل، اسکلروز، روماتیسم نقرس، استسقاء، نوراستنى، عرق النساء، خراز(ریختگى پوست)، بیماریهاى چشم، مرض قند، بیماریهاى جلدى، بیماریهاى کلیه، کبد و بیماریهاى دیگر دارد.
معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماریهاى فوق ندارد، بلکه بیماریهائى که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهاى جسم آمیخته شده همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى بخشد. (روزه روش نوین برای درمان بیماریها، صفحه 65 چاپ اول)
در حدیث معروفى حضرت محمد(ص) مى فرماید: صوموا تصحوا (روزه بگیرید تا سالم شوید). (بحار الانوار جلد 96 صفحه 255)
و در حدیث معروف دیگر نیز از پیغمبر(ص) فرموده اند: المعدة بیت کل داء و الحمیة راس کل دواء (معده خانه تمام دردها است و امساک بالاترین داروها)! (بحار الانوار جلد 14 قدیم)
- خطابِ زیبا، گامى براى تأثیر گذارى پیام است. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ»
در حدیثى از تفسیر مجمعالبیان مىخوانیم: لذّت خطاب «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ» سختى روزه را آسان مىکند. و این یک جنبه تربیتی دارد، اگر والدین بخواهند که فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.
- از شیوههاى تبلیغ آن است که دستورات مشکل، آسان جلوه داده شود. این آیه مىفرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست، در امّتهاى پیشین نیز این قانون بوده است. و عمل به دستورى که براى همه امّتها بوده، آسانتر از دستورى است که تنها براى یک گروه باشد. «کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ»
- قرآن، فلسفه بعضى احکام همچون روزه را بیان داشته است. زیرا اگر مردم نتیجهى کارى را بدانند، در انجام آن نشاط بیشترى از خود نشان مىدهند. «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»
- روزه در امتهاى پیشین(تنها به چند مورد اشاره کرده ام):
1) از تورات و انجیل فعلى نیز بر مى آید که روزه در میان یهود و نصارى بوده و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه مى گرفته اند چنانکه در "قاموس کتاب مقدس" آمده است: روزه کلیه در تمام اوقات، در میان هر طائفه و هر ملت و مذهب، در موقع ورود اندوه و زحمت غیر مترقبه، معمول بوده است.(قاموس کتاب مقدس صفحه 427)
2) و نیز از تورات بر مى آید که موسى(ع) چهل روز روزه داشته است چنانکه مى خوانیم "هنگام بر آمدنم به کوه که لوحهاى سنگى یعنى لوحهاى عهدى که خداوند با شما بست بگیرم آنگاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم نه نان خوردم و نه آب نوشیدم".( توارت سفر تثنیه فصل 9 شماره 9)
3) همچنین به هنگام توبه و طلب خشنودى خداوند، یهود روزه مى گرفتند: "قوم یهود غالبا در موقعى که فرصت یافته مى خواستند اظهار عجز و تواضع در حضور خدا نمایند روزه مى داشتند تا به گناهان خود اعتراف نموده بواسطه روزه و توبه، رضاى حضرت اقدس الهى را تحصیل نمایند".( قاموس کتاب مقدس ص 428)
4) روزه اعظم با کفاره ، محتمل است که فقط روزه یک روز سالیانه مخصوص بود که در میان طائفه یهود مرسوم بود. البته روزه هاى موقتى دیگر نیز از براى یادگارى خرابى اورشلیم و غیره مى داشتند.(قاموس کتاب مقدس ص 428)
5) حضرت مسیح نیز چنانکه از انجیل استفاده مى شود چهل روز روزه داشته :"آنگاه عیسى از قوت روح به بیابان برده شد تا ابلیس او را امتحان نماید … پس چهل شبانه روز روزه داشته عاقبة الامر گرسنه گردید".(انجیل متی باب چهار شماره 1 و 2)
6) از انجیل لوقا بر مى آید که حواریون مسیح نیز روزه مى گرفتند.(انجیل لوقا باب 5 شماره 33 – 35)
7) همچنین در قاموس کتاب مقدس آمده است: بنابراین حیات حواریون و مؤمنین ایام گذشته عمرى مملو از انکار لذات و زحمات بیشمار و روزه دارى بود.(قاموس کتاب مقدس ص 428)
به این ترتیب اگر قرآن مى گوید «کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ» (همان گونه که بر پیشینیان نوشته شد) شواهد تاریخى فراوانى دارد که در منابع مذاهب دیگر حتى بعد از تحریف به چشم مى خورد.
- امتیاز ماه مبارک رمضان: اینکه ماه رمضان براى روزه گرفتن انتخاب شده بخاطر این است که این ماه بر سایر ماه ها برترى دارد، در آیه مورد بحث نکته برترى آن چنین بیان شده که قرآن کتاب هدایت و راهنماى بشر که فرقان است یعنى با دستورات و قوانین خود روشهاى صحیح را از ناصحیح جدا کرده و سعادت انسانها را تضمین نموده است در این ماه نازل گردیده، و در روایات اسلامى نیز چنین آمده است که همه کتابهاى بزرگ آسمانى تورات، انجیل، زبور، صحف، و قرآن کریم همه در این ماه نازل شده اند.
امام صادق(ع) مى فرماید: تورات در ششم ماه مبارک رمضان و انجیل در دوازدهم و زبور در هیجدهم و قرآن مجید در شب قدر نازل گردیده است.
به این ترتیب ماه رمضان همواره ماه نزول کتابهاى بزرگ آسمانى و ماه تعلیم و تربیت بوده است چرا که تربیت و پرورش بدون تعلیم و آموزش صحیح ممکن نیست، برنامه تربیتى روزه نیز باید با آگاهى هر چه بیشتر و عمیق تر از تعلیمات آسمانى هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه شستشو دهد.
نظر به این که قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن در این ماه فضیلت بسیاری دارد، در روایات اسلامی، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن یاد شده است؛ چنان که حضرت امام باقر(ع) می فرماید: «هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.» (وسائل الشیعه، همان، ج 6، ص 203)
- در آخرین جمعه ماه شعبان پیامبر اسلام(ص) براى آماده ساختن یاران خود جهت استقبال از ماه مبارک رمضان خطبه اى خواند و اهمیت این ماه را چنین گوشزد نمودند:
اى مردم! ماه خدا با برکت آمرزش و رحمت به سوى شما رو مى آورد. این ماه برترین ماه ها است. روزهاى آن برتر از روزهاى دیگر، و شبهاى آن بهترین شبها است لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است.
ماهى است که به میهمانى خدا دعوت شده اید و از کسانى که مورد اکرام خدا هستند مى باشید.
نفسهاى شما همچون تسبیح، خوابتان چون عبادت، اعمالتان مقبول، و دعایتان مستجاب است. بنابراین با نیتهاى خالص و دلهاى پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد، چرا که بدبخت کسى است که از آمرزش الهى در این ماه بزرگ محروم گردد. با گرسنگى و تشنگى خویش در این ماه به یاد گرسنگى و تشنگى رستاخیز باشید، بر فقراء و بینوایان بخشش کنید، پیران خویش را گرامى دارید، به خردسالان رحمت آورید، پیوند خویشاوندى را محکم سازید. زبانهایتان را از گناه باز دارید، چشمان خویش را از آنچه نگاه کردنش حلال نیست بپوشانید، گوشهاى خویش را از آنچه شنیدنش حرام است فرا گیرید بر یتیمان مردم شفقت و محبت کنید، تا با یتیمان شما چنین کنند…( وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 313)
تکلیف امروز دوستای عزیزم:
حفظ آیه به همراه ترجمه و کاربرد
التماس دعا
