حجاب (آیه 31 سوره مبارکه نور)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

جلسه پنجاه و دوم

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُوْلِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ﴿۳۱﴾ - سوره مبارکه النور

ترجمه: و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا از آن پیداست و باید روسرى خود را بر سینه خویش [فرو] اندازند و زیورهایشان را جز براى شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [همکیش] خود یا کنیزانشان یا خدمتکاران مرد که [از زن] بى‏نیازند یا کودکانى که بر عورتهاى زنان وقوف حاصل نکرده‏اند آشکار نکنند و پاهاى خود را [به گونه‏اى به زمین] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته مى‏دارند معلوم گردد اى مؤمنان همگى [از مرد و زن] به درگاه خدا توبه کنید امید که رستگار شوید.

سلام علیکم

معانی لغات:

قُل: و بگو

لِّلْمُؤْمِنَاتِ: زنان مومن

یَغْضُضْنَ: کوتاه کنند، فرو ببندند

مِنْ: از (نگاه به نامحرم)

أَبْصَارِهِنَّ: دیده هایشان

وَیَحْفَظْنَ: و حفظ کنند

فُرُوجَهُنَّ: فروج خود را

وَلَا یُبْدِینَ: و آشکار نسازند

زِینَتَهُنَّ: زینت های خود را

إِلَّا مَا: جز آنچه

ظَهَرَ مِنْهَا: آشکار است از آن

وَلْیَضْرِبْنَ: و بیندازند

بِخُمُرِهِنَّ: روسری های خود را

عَلَى جُیُوبِهِنَّ: بر سینه های خود

وَلَا یُبْدِینَ: و آشکار نسازند

زِینَتَهُنَّ: زینت های خود را

إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ: جز برای شوهران خود

أَوْ آبَائِهِنَّ: یا پدران خود

أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ: یا پدر شوهران خود

أَوْ أَبْنَائِهِنَّ: یا پسران خود

أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ: یا پسران شوهران خود

أَوْ إِخْوَانِهِنَّ: یا برادران خود

أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ: یا پسران برادران خود

أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ: یا پسران خواهران خود

أَوْ نِسَائِهِنَّ: یا زنان(هم کیش) خود

أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ: یا کنیزان خود

أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُوْلِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ: یا افراد سفیه و ابلهى که میل جنسى در آنها وجود ندارد) رغبت به زن ندارند)

أَوِ الطِّفْلِ: یا کودکی

الَّذِینَ: که، کسانی که

لَمْ یَظْهَرُوا: آگاه نشده اند

عَلَى: بر

عَوْرَاتِ النِّسَاء: عورت های زنان

وَلَا یَضْرِبْنَ: و نزنند

بِأَرْجُلِهِنَّ: پاهای خود را

لِیُعْلَمَ: تا (آنکه) معلوم شود

مَا یُخْفِینَ: آنچه پنهان است

مِن زِینَتِهِنَّ: از زینت های خود

وَتُوبُوا: و توبه کنید

إِلَى اللَّهِ: بسوی خدا

جَمِیعًا: همگی

أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ: ای مومنان

لَعَلَّکُمْ: باشد که

تُفْلِحُونَ: رستگار شوید

-این آیه به شرح وظائف زنان در این زمینه مى ‏پردازد، نخست به وظائفى که مشابه مردان دارند اشاره کرده مى ‏گوید:" و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را فرو گیرند (و از نگاه کردن به مردان نامحرم خوددارى کنند) و دامان خود را حفظ نمایند" (وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ). و این اولین حکم آیه است.

و به این ترتیب "چشم‏ چرانى" همانگونه که بر مردان حرام است (آیه ٣٠ نور، درس جلسه قبل) بر زنان نیز حرام مى‏ باشد، و پوشانیدن عورت از نگاه دیگران، چه از مرد و چه از زن براى زنان نیز همانند مردان واجب است.

سپس به مساله حجاب که از ویژگى زنان است اشاره می نماید.

-با اینکه خداوند در قرآن به عدد رکعت های نماز و طواف اشاره نکرده و بیان مقدار و نصاب زکات و بسیاری از مسائل دیگر را به عهده ی پیامبر اکرم (ص) گزارده ، ولی در مسائل خانوادگی و تربیتی و مفاسد اخلاقی به ریزترین مسائل پرداخته است. 

-خداوند در این آیه بیست وپنج مرتبه با آوردن ضمیر مونث به زنان توجّه کرده است .

-امام صادق (ع) فرمود: مراد از آیه ی "یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ..." آن است که حتّی زنان به عورت زنان نگاه نکنند و عورت خود را از نگاه دیگران حفظ نمایند.

-حفظ حجاب و ترک جلوه گری ثمرات بسیاری دارد که برخی از آنها عبارت است از:

آرامش روحی، استحکام پیوند خانواده، حفظ نسل، جلوگیری از سوء قصد و تجاوز، پیشگیری از امراض مقاربتی و روانی، پائین آمدن آمار طلاق، خودکشی، فرزندان نامشروع و سقط جنین، از بین رفتن رقابت های منفی، حفظ شخصیّت و انسانیّت زن، و نجات او از چشم ها و دلهای هوسبازی که امروز دنیای غرب و شرق را در لجن فرو برده است.

-"خُمُر" جمع "خِمار" (بر وزن حجاب) در اصل به معنى پوشش است، ولى معمولا به چیزى گفته مى‏ شود که زنان با آن سر خود را مى‏ پوشانند (روسرى).

"جیوب" جمع "جیب" (بر وزن غیب) به معنى یقه پیراهن است که از آن تعبیر به گریبان مى‏ شود و گاه به قسمت بالاى سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق مى‏ گردد.

-با توجه به آیات ٣٠ و٣١ سوره نور، در لزوم عفّت و پاکدامنی و ترک نگاه حرام بین زن و مرد، فرقی نیست. (یغضّوا ،یغضضن، یحفظوا ،یحفظن)  

-در میان انواع پوشش ها، نام مقنعه و روسری بزرگ آمده و این دلیل بر اهمیّت حجاب است. (خُمُرِهِنَّ) 

-حجاب وپوشش، واجب است، (وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ) وهرکاری که زینت زن را آشکار کند یا دیگران را از آن آگاه کند ممنوع است. (لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ)

-با حفظ حجاب، حضور زن در جامعه مانعی ندارد. (وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ) همان گونه که شرکت زن در نماز جماعت بلامانع است. "و ارکعی مع الرّاکعین /٤٣ آل عمران" دستور خداوند به حضرت مریم(س)

- "آنها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتا ظاهر است" (وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا).

در اینکه منظور از زینتى که زنان باید آن را بپوشانند و همچنین زینت آشکارى که در اظهار آن مجازند چیست؟ در میان مفسران سخن بسیار است.

١- بعضى زینت پنهان را به معنى زینت طبیعى (اندام زیباى زن) گرفته ‏اند، در حالى که کلمه "زینت" به این معنى کمتر اطلاق مى‏ شود.

٢- بعضى دیگر آن را به معنى "محل زینت" گرفته ‏اند، زیرا آشکار کردن خود زینت مانند گوشواره و دستبند و بازوبند به تنهایى مانعى ندارد، اگر ممنوعیتى باشد مربوط به محل این زینتها است، یعنى گوشها و گردن و دستها و بازوان.

٣- بعضى دیگر آن را به معنى خود "زینت آلات" گرفته ‏اند منتها در حالى که روى بدن قرار گرفته، و طبیعى است که آشکار کردن چنین زینتى توام با آشکار کردن اندامى است که زینت بر آن قرار دارد.

(این دو تفسیر اخیر "٢و٣" از نظر نتیجه یکسان است هر چند از دو راه مساله تعقیب مى‏ شود).

حق این است که ما آیه را بدون پیش داورى و طبق ظاهر آن تفسیر کنیم که ظاهر آن همان "معنى سوم" است و بنا بر این زنان حق ندارند زینتهایى که معمولا پنهانى است آشکار سازند هر چند اندامشان نمایان نشود و به این ترتیب آشکار کردن لباسهاى زینتى مخصوصى را که در زیر لباس عادى یا چادر مى‏ پوشند مجاز نیست، چرا که قرآن از ظاهر ساختن چنین زینت هایى نهى کرده است.

در روایات متعددى که از ائمه اهل بیت(ع) نقل شده نیز همین معنى دیده مى‏ شود که زینت باطن را به "قلاده" (گردنبند) "دملج" (بازوبند) "خلخال" (پاى برنجن همان زینتى که زنان عرب در مچ پاها مى‏ کردند) تفسیر شده است.

(تفسیر على بن ابراهیم ذیل آیه مورد بحث)

و چون در روایات متعدد دیگرى زینت ظاهر به انگشتر و سرمه و مانند آن تفسیر شده مى‏ فهمیم که منظور از زینت باطن نیز خود زینت هایى است که نهفته و پوشیده است (دقت کنید).

-در قانون گزاری باید به ضرورت ها، واقعیّت ها و نیازها توجّه شود. (اگر پوشاندن آن قسمت از بدن که خود به خود آشکار است ، واجب می شد، زندگی برای عموم زنان مشکل بود) (إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا)

-دومین حکم آیه: "وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ": از این جمله استفاده مى‏ شود که زنان قبل از نزول آیه، دامنه روسرى خود را به شانه ‏ها یا پشت سر مى ‏افکندند(شبیه چیزی که متاسفانه جدیدا مد شده!)، به طورى که گردن و کمى از سینه آنها نمایان مى ‏شد، قرآن دستور مى ‏دهد روسرى خود را بر گریبان خود بیفکنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سینه که بیرون است مستور گردد. 

-در سومین حکم مواردى را که زنان مى ‏توانند در آنجا حجاب خود را برگیرند و زینت پنهان خود را آشکار سازند با این عبارت شرح مى ‏دهد:

آنها نباید زینت خود را آشکار سازند (وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ)

مگر (در دوازده مورد):

١- براى شوهرانشان (إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ)

٢- یا پدرانشان (أَوْ آبائِهِنَّ) 

٣- یا پدران شوهرانشان (أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ)

٤- یا پسرانشان (أَوْ أَبْنائِهِنَّ)

٥- یا پسران همسرانشان (أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ)

٦- یا برادرانشان (أَوْ إِخْوانِهِنَّ)

٧- یا پسران برادرانشان (أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ)

٨- یا پسران خواهرانشان (أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ)

٩- یا زنان هم کیششان (أَوْ نِسائِهِنَّ)

١٠- یا بردگانشان (کنیزانشان) (أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ)

١١- یا پیروان و طفیلیانى که تمایلى به زن ندارند (افراد سفیه و ابلهى که میل جنسى در آنها وجود ندارد) (أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ)

١٢- یا کودکانى که از عورات زنان (امور جنسى) آگاه نیستند (أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى‏ عَوْراتِ النِّساءِ) 

- اسلام به نیازهای فطری و غریزی بشر پاسخ مثبت می دهد. (إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ) 

-از بردگان و غلامان و افراد ملازمی که نیازی به همسر ندارند، ستر و پوشاندن واجب نیست . (او ما ملکت ایمانهن، او التّابعین غیر اولی الاربه)

-جلوه گری زنان، در جامعه ممنوع است. (ولا یبدین زینتهن) 

-ظاهر بودن قسمت هایی از بدن که به طور طبیعی پیداست، (صورت، دست یا پا) مانعی ندارد. (الاّ ما ظهر منها) 

-زن، حق ّ مالکیّت دارد. (ملکت ایمانهن) 

-زن، زینت خود را تنها به زنان مسلمان می تواند نشان دهد و نزد زنان کفّار باید خود را بپوشاند. (نسائهن) گفته "زنانشان" یعنی زنان خودی و مسلمان نه بیگانه.

-پوشش زن با تمایلات جنسی مردان نامحرم کاملا ارتباط دارد، برای (غیر اولی الاربه) که میلی به همسر ندارد پوشش لازم نیست .

-کلمه "اِربة" به معنای حاجت و نیاز است. مراد از "اولی الاربه" خدمتگزاران و ملازمانی هستند که تمایل به همسر ندارند.

-پیامبر (ص) در تفسیر جمله ی "الاّ لبعولتهن" فرمود: خداوند آن دسته از زنان را که صورت و موی خود را برای شوهر آرایش نکنند و یا تقاضای شوهر را نپذیرند، لعنت کرده است.

-و چهارمین حکم را چنین بیان مى‏ کند:

(وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ)

" آنها به هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود" (و صداى خلخالى که بر پا دارند به گوش رسد)

آنها در رعایت عفت و دورى از امورى که آتش شهوت را در دل مردان شعله ‏ور مى‏ سازد و ممکن است منتهى به انحراف از جاده عفت شود، آن چنان باید دقیق و سختگیر باشند که حتى از رساندن صداى خلخالى را که در پاى دارند به گوش مردان بیگانه خود دارى کنند، و این گواه "باریک بینى اسلام" در این زمینه است.

-هرگونه راه رفتنی که سبب آشکار شدن زیورهای مخفی زن شود ممنوع است. (وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ) 

-سرانجام با دعوت عمومى همه مؤمنان اعم از مرد و زن به توبه و بازگشت به سوى خدا آیه را پایان مى ‏دهد، مى ‏گوید: "همگى به سوى خدا باز گردید اى مؤمنان!، تا رستگار شوید" (وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).

و اگر در گذشته کارهاى خلافى در این زمینه انجام داده ‏اید اکنون که حقایق احکام اسلام براى شما تبیین شد از خطاهاى خود توبه کنید و براى نجات و فلاح به سوى خدا آئید که رستگارى تنها بر در خانه او است، و بر سر راه شما لغزشگاههاى خطرناکى وجود دارد که جز با لطف او، نجات ممکن نیست، خود را به او بسپارید! درست است که قبل از نزول این احکام، گناه و عصیان نسبت به این امور مفهومى نداشت، ولى مى‏ دانیم قسمتى از مسائل مربوط به آلودگیهاى جنسى جنبه عقلانى دارد و به تعبیر مصطلح از "مستقلات عقلیه" است که حکم عقل در آنجا به تنهایى براى ایجاد مسئولیت کافى است.

و مقتضای ایمان، توبه به درگاه خداوند است .

-همه مردم نسبت به مسأله نگاه و حجاب مسئولند و برای نگاه های حرام خود باید توبه کنند. (تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ) فرموده است همه ی مومنان توبه کنند.

-توبه، هم واجب است و هم کلید رستگاری است. (تُوبُوا ... تُفْلِحُونَ) 

-راه رستگاری، بازگشت از مسیرهای انحرافی به راه خداست. (تُوبُوا ... تُفْلِحُونَ) 

-توبه، گاهی پشیمانی از یک گناه فردی و گاهی برای تغییر دادن یک فرهنگ فاسد عمومی است، که آیه ظاهرا درباره ی نوع دوّم است. زیرا در جاهلیّت "گردن وسینه ی زنان" باز بود.

تکلیف امروز دوستای عزیزم:

حفظ آیه به همراه ترجمه و کاربرد

التماس دعا