تهمت
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
جلسه چهل و چهارم
وَمَن یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا﴿۱۱۲﴾ - سوره مبارکه النساء
ترجمه: و هر کس خطا یا گناهى مرتکب شود سپس آن را به بىگناهى نسبت دهد قطعا بهتان و گناه آشکارى بر دوش کشیده است.
سلام علیکم
معانی لغات:
وَمَن: و کسی که، و هرکس که
یَکْسِبْ: انجام دهد، مرتکب شود
خَطِیئَةً: خطا
أَوْ: یا
إِثْمًا: گناه
ثُمَّ: سپس
یَرْمِ: نسبت دهد، بیندازد
بِهِ: آن را(گناه را)
بَرِیئًا: بی گناه
فَقَدِ احْتَمَلَ: قطعا بردوش کشیده است، قطعا مرتکب شده است
بُهْتَانًا: بهتان، تهمت
وَإِثْمًا: و گناه
مُّبِینًا: آشکار
-بهتان و تهمت از گناهان کبیره است و در قرآن کریم به شدت از آن نهی، و عذاب شدیدی برای آن ذکر گردیده است و تهمت زدن به بی گناه از زشت ترین کارهائى است که اسلام آن را به شدت محکوم ساخته است، آیه فوق و روایات متعدد اسلامى که درباره این موضوع وارد شده نظر اسلام را در این زمینه روشن مى سازد.
- آنچه در روح اثر سوء دارد، نیّت سوئى است که گناه را به دنبال دارد و ناخودآگاه در انسان اثر بد خود را می گذارد، نه صرف عمل بى قصد. «یَکْسِبْ» همانطور که گفته می شود: "الاعمال بالنّیات" اعمال انسان به نیت بستگی دارد.
-به باور برخى، منظور از واژه «خطیئه» در آیه شریفه شرک، و منظور از «ذنب» دیگر گناهان است، و منظور از «برى» نیز آن مرد یهودى یا «لبید بن سهل» است که به ناروا مورد اتهام قرار گرفتند. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)
- جبرگرایان بر این پندارند که آفریدگار هستى، خالق کارهاى انسان هاست؛ اما از این آیات این واقعیت دریافت مى گردد که پندار آنان بسیار سست و بى اساس است؛ چرا که بر خداى فرزانه و عادل شایسته نیست که خود کارهاى ناشایسته بندگان را پدید آورد و آن گاه از آنان باز خواست کند که چرا چنین کردید؟
و این پندار نیز پندارى نارواست که بگوییم آفریدگار کارها و پدید آورنده اعمال، خداست، چرا که عمل تجزیه پذیر نیست؛ اگر به راستى پدید آورنده گناهان خدا باشد رضایت دل و گزینش قلبى بندگان نیز از سوى آفریدگار دل ها و قلب هاست و مردم نقش و اختیارى ندارند تا باز خواست و کیفر گردند، و در این صورت کیفر آنان نه با عدالت خدا سازگار است و نه با حکمت و فرزانگى او!
همانطور که درسوره انسان (دهر) می فرماید:
إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا (آیه ٣ سوره دهر)
ترجمه: همانا ما راه (حق و باطل) را به او(انسان) نمودیم حال خواهد (هدایت پذیرد) و شکر این نعمت گوید و یا (آن نعمت را) کفران کند.(٣)
و آیه ٣ سوره انسان یکی از آیاتی ست که نشانگر اختیار انسانهاست. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)
- در این آیه گناهانى را که انسان مرتکب میشود و به گردن دیگرى مى افکند به دو قسم تقسیم شده یکى خطیئة و دیگر اثم. درباره تفاوت میان این دو ، مفسران و اهل لغت سخن بسیار گفته اند، اما آنچه نزدیکتر به نظر میرسد این است که خطیئة از خطا در اصل به معنى لغزشها و گناهانى است که بدون قصد از انسان سر میزند و گاهى داراى کفاره و غرامت است ، ولى تدریجا در معنى خطیئه توسعه اى داده شده و هر گناه اعم از عمد و غیر عمد را در بر مى گیرد، زیرا هیچگونه گناهى (اعم از عمد و غیر عمد) با روح سلیم انسان سازگار نیست و اگر از او سر بزند در حقیقت یکنوع لغزش و خطا است که شایسته مقام او نیست .
نتیجه اینکه "خطیئة" معنى وسیعى دارد که هم گناه عمدى و هم غیر عمدى را شامل میشود، ولى "اثم" معمولا به گناهان عمدى و اختیارى گفته میشود و در اصل اثم به معنى چیزى است که انسان را از کارى باز میدارد و از آنجا که گناهان آدمى را از خیرات ، باز میدارند به آنها اثم گفته شده است .(تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)
- در آیه در مورد تهمت، تعبیر لطیفى به کار برده شده و آن اینکه گناه را بمنزله تیر قرار داده (فرموده است "یرم" به معنای پرتاب تیر) و نسبت دادن آن را به دیگرى به منزله پرتاب بسوى هدف.
اشاره به اینکه همانطور که تیراندازى به سوى دیگرى ممکن است باعث از بین رفتن او شود پرتاب تیرِ گناه هم به کسى که مرتکب نشده ممکن است آبروى او را که بمنزله خون او است از بین ببرد، بدیهى است وزر و وبال این کار براى همیشه بر دوش فردى که تهمت زده است باقى خواهد ماند، و تعبیر به "احتمل"(بر دوش مى گیرد) نیز اشاره به سنگینى و دوام این مسئولیت است ( .تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)
- تهمت زدن به افراد بی گناه با روح ایمان سازگار نیست،
چنانکه امام صادق(ع ) فرموده اند :
هر گاه مۆمنی برادر مۆمن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو می شود همچنان که نمک در آب ذوب می گردد و وقتی ایمان مۆمن ذوب شد و دیگر اثری از ایمان در قلبش باقی نماند جایگاهش دوزخ است.
(کافی، ج ٢، ص ٣٦١؛ البرهان، ٤/٢٠٨)
-پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان بزند یا درباره کسی چیزی بگوید که در او نیست خداوند در قیامت او را بر تلی از آتش قرار می دهد تا از آنچه گفته است خارج شود. و از عهده گفته خود بیرون آید.( وسائل الشیعه، ج ٨، ص ٦٠٣، عیون اخبار الرضا، ب ٣٠)
- در حقیقت بهتان و تهمت، بدترین انواع دروغ و کذب است، زیرا هم مفاسد عظیم کذب را دارد، و هم زیانهاى غیبت ، و هم بدترین نوع ظلم و ستم است ، بهتان به اصطلاح همین برچسب زدن به این و آن است که متاسفانه همواره در جوامع بشری مطرح بوده و امروزه نیز بزرگترین ابزار دشمنان و مخالفان است.
نکات : (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)
- هر گناهى در روح و جان انسان، اثر مستقیم دارد. با توجه به آیه قبل «یَکْسِبُهُ عَلَى نَفْسِهِ»
- انسان مجبور نیست وگناه را با سوء اختیار و اراده خود انجام مى دهد.«یَکْسِبْ»
- انجام دادن کار حکیمانه مشروط به آگاهى و علم است. «علیماً حکیماً». خداوند به همه چیز آگاه است و درنتیجه هرکاری را حکیمانه انجام می دهد.
- در بازگرداندن آثار بد گناه به گناهکار هیچ خطائى رخ نمى دهد وظلمی به شخص نخواهد شد و کارى حکیمانه است و درحقیقت نتیجه ی عمل خود شخص است. «علیماً حکیماً»
سخن آخر:
- گناه ، تجاوز از مرز قانون الهى است، صفاى دل و تقواى روح و عدالت را از بین مى برد واین بزرگ ترین خسارت است. علاوه بر آنکه در نظام هستى و سنّت هاى الهى، نتیجه ظلم به مردم، دیر یا زود، در این دنیا و یا در آخرت، به خود ظالم برمی گردد. «فانّما یکسبه على نفسه»
رواج تهمت در یک محیط، سبب به هم ریختن نظام و عدالت اجتماعى و آلوده شدن حق به باطل و گرفتار شدن بیگناه و تبرئه گنهکار و از میان رفتن اعتماد عمومى مى شود. تهمت زدن به دیگران "حق الناس" است و نتیجه ی یک قضاوت ناعادلانه می باشد که باعث از بین رفتن آبروی فرد میشود.
خداوند در آیه ١٢ سوره حجرات می فرمایند:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ (آیه ١٢ سوره حجرات)
ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمان ها بپرهیزید زیرا بعضی از گمان ها گناه است (١٢)
و بسیاری از این گمانهای نادرست موجب تهمت و گناه و حق الناس خواهد شد!
تکلیف امروز دوستای گلم:
حفظ آیه به همراه ترجمه و کاربرد
التماس دعا
