غیبت

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

جلسه بیست و سوم

... وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ﴿۱۲﴾ - سوره مبارکه حجرات

ترجمه: ... و بعضى از شما غیبت بعضى نکند آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‏اش را بخورد از آن کراهت دارید [پس] از خدا بترسید که خدا توبه‏پذیر مهربان است.

سلام علیکم

معانی لغات:

وَلَا یَغْتَب: غیبت نکند

بَّعْضُکُم: بعضی از شما

بَعْضًا: بعضی(دیگر را)

أَ: آیا

یُحِبُّ: دوست میدارد

أَحَدُکُمْ: کسی از شما

أَن یَأْکُلَ: که بخورد

لَحْمَ: گوشت

أَخِیهِ: برادرش(را)

مَیْتًا: (در حالیکه)مرده است،مرده

فَ: پس

کَرِهْتُمُوهُ: از آن کراهت دارید

وَاتَّقُوا اللَّهَ: و از خدابترسید

إِنَّ: همانا

اللَّهَ: خدا

تَوَّابٌ: توبه پذیر

رَّحِیمٌ: مهربان

ادامه ی آیه جلسه قبل:   

- شان نزول: در شان نزول آیه آمده است که جمله "وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا " درباره دو نفر از اصحاب رسول الله (ص) است که رفیقشان ،سلمان را ،غیبت کردند، زیرا او را خدمت پیامبر (ص) فرستاده بودند تا غذائى براى آنها بیاورد، پیامبر (ص) سلمان را سراغ اسامة بن زید که مسئول بیت المال بود فرستاد، اسامه گفت : الان چیزى ندارم ، آن دو نفر از اسامه غیبت کردند و گفتند: او بخل ورزیده و درباره سلمان گفتند: اگر او را به سراغ چاه سمیحه چاه پر آبى بود بفرستیم آب آن فروکش خواهد کرد! سپس خودشان به راه افتادند تا نزد اسامه بیایند، و درباره موضوع کار خود تجسس کنند، پیامبر (ص) فرمود من آثار خوردن گوشت در دهان شما مى بینم ، عرض کردند: اى رسول خدا ما امروز مطلقا گوشت نخورده ایم ! فرمود: آرى گوشت سلمان و اسامه را مى خوردید، آیه نازل شد و مسلمانان را از غیبت نهى کرد. (تفسیر مجمع البیان جلد9 صفحه 135) 

- غیبت چیست؟ غیبت آن است که انسان در غیاب شخصى چیزى بگوید که مردم از آن خبر نداشته باشند و اگر آن شخص بشنود، ناراحت شود. سخنى که عیبى از عیوب او را فاش سازد، خواه این عیب جسمانى باشد، یا اخلاقى ، در اعمال او باشد یا در سخنش ، و حتى در امورى که مربوط به او است مانند لباس ، خانه ، همسر و فرزندان و مانند اینها. 

-در حدیثى از امام صادق (ع) مى خوانیم : الغیبة ان تقول فى اخیک ما ستره الله علیه ، و اما الامر الظاهر فیه ، مثل الحدة و العجلة ، فلا، و البهتان ان تقول ما لیس فیه :
"غیبت آن است که درباره برادر مسلمانت چیزى را بگوئى که خداوند پنهان داشته ، و اما چیزى که ظاهر است مانند تندخوئى و عجله داخل در غیبت نیست ، اما بهتان این است که چیزى را بگوئى که در او وجود ندارد". (اصول کافی، جلد 2 باب الغیبة و البهت حدیث 7)

- سؤال: چرا به خاطر یک لحظه غیبت کردن، عبادات چند ساله‏ ى انسان محو مى‏شود؟ آیا این نوع کیفر عادلانه است؟

پاسخ: همان گونه که غیبت کننده در یک لحظه، آبروئى را که سال‏ ها بدست آمده مى‏ریزد، خداوند هم عباداتى را که او سال‏ها بدست آورده از بین مى‏برد. بنابراین محو عبادات چندساله، یک کیفر عادلانه است. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه) 

- رسول خدا (ص) فرمودند: دست از سر مرده ها بردارید و بدی های آنان را بازگو نکنید، کسی که مرد خوبی هایش را بگویید. (نهج الفصاحه، حدیث 264)

- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس غیبتی را بشنود و آن را رد کند، خداوند هزار باب شر را در دنیا و آخرت بر او می بندد ولی اگر ساکت بود و گوش داد گناه گوینده برای او ثبت می شود و اگر بتواند غیبت شونده را یاری کند ولی یاری نکرد در دو دنیا خوار و ذلیل می شود. (وسائل، ج 8، ص 606) 

- امام صادق (ع)فرمود:" خداوند متعال به حضرت موسی پیامبر (ع) وحی کرد: غیبت کننده اگر با توبه بمیرد آخرین وارد شونده بر بهشت است و اگر با این حالت بمیرد اولین وارد شونده بر آتش است. (بحارالانوار، ج 75، ص 222)

- پیامبر اکرم(‏ص) فرموده است: از بدگویی و غیبت مؤمنان دوری کنید; زیرا گناه غیبت و بدگویی از گناه زنا کردن بزرگتر است. اگر کسی زنا کند و واقعاً پشیمان شود و توبه کند، خداوند توبه اش را میپذیرد، ولی غیبت کننده آمرزیده نمیشود، مگر اینکه غیبت شونده از او راضی شود. (ارشاد القلوب، ص 107) 

- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "در قیامت هنگامی که نامه اعمال انسان به دست او داده می شود، عده ای می گویند: چرا کارهای خوب ما در آن ثبت نشده است؟ به آنها گفته می شود: خداوند نه چیزی را کم و نه چیزی را فراموش می کند، بلکه کارهای خوب شما به خاطر غیبتی که کرده اید از بین رفته است. در مقابل افرادی، کارهای نیک فراوانی در نامه عمل خود می بینند و گمان می کنند که این پرونده آنان نیست، به آنها می گویند: به واسطه غیبت شدن، نیکی های کسی که شما را غیبت کرده برای شما ثبت شده است." (بحار، ج 72، ص 295) 

- جبران غیبت: براى جبران غیبت ‏هایى که در گذشته مرتکب شده‏ایم، اگر غیبت شونده از دنیا رفته است، باید توبه کرده و از درگاه خداوند عذرخواهى کنیم که البتّه خداوند توبه‏ پذیر است. امّا در صورتى که او زنده و در قید حیات است، اگر به او بگوییم که ما غیبت تو را کرده ‏ایم ناراحت مى‏شود، به گفته بعضى مراجع تقلید، نباید به او گفت، بلکه باید بین خود و خداوند توبه کرد و اگر امکان دسترسى به شنوندگان غیبت است، به نحوى با ذکر خیر و تکریم آن فرد، تحقیر گذشته را جبران کنیم واگر غیبت ‏شونده ناراحت نمى‏شود از خود او حلالیّت بطلبیم. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

- شیخ طوسى بر اساس حدیثى از پیامبر(ص) مى‏فرماید: اگر غیبت شونده، غیبت را شنیده است، جبران آن به این است که نزد او برویم و عذرخواهى کرده و حلالیّت بخواهیم، امّا اگر نشینده است، باید هرگاه یادى از غیبت شونده کردیم، براى او استغفار نماییم. 

- در مواردى، غیبت کردن جایز است که به بعضى از آنها اشاره مى‏کنیم: (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

١) در مقام مشورت در کارهاى مهم؛ یعنى اگر شخصى درباره ‏ى دیگرى مشورت خواست، ما مى‏توانیم عیب‏ هاى آن فرد را به مشورت کننده بگوییم.

٢) براى ردّ سخن و عقیده‏ ى باطلِ اشخاصى که داراى چنین اعتقاداتى هستند، نقل سخن و عیب سخن آنها جایز است، تا مبادا مردم دنباله‏ رو آنها شوند.

٣) براى گواهى دادن نزد قاضى، باید حقیقت را گفت گرچه غیبت باشد.

٤) براى اظهار مظلومیّت، بیان کردن ظلم ظالم مانعى ندارد.

٥) کسى که بدون حیا و آشکارا گناه مى‏کند، غیبت ندارد.

٦) براى ردّ ادعاهاى پوچ، غیبت مانعى ندارد. 

نکات: 

- وظیفه شنونده، گوش ندادن به غیبت ودفاع از مؤمن است. در حدیث مى‏خوانیم: کسى که غیبت را بشنود و سکوت کند، شریکِ جرم گوینده است. 

-  براى جلوگیرى از غیبت باید زمینه ‏هاى غیبت را مسدود کرد(راه ورود به غیبت، اوّل سوء ظن و سپس پیگیرى و تجسّس است، لذا قرآن به همان ترتیب نهى کرده است.). «اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ ... وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب»

- گناه، گرچه در ظاهر شیرین و دلنشین است، ولى در دید باطنى و ملکوتى، خباثت و تنفّرآور است. «یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا» (باطن غیبت، خوردن گوشت مرده است و درباره هیچ گناهى این نوع تعبیر بکار نرفته است.)

- در شیوه نهى از منکر، از تعبیرات عاطفى استفاده کنیم. «لَا یَغْتَب... أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ»

- همان گونه که مرده قدرت دفاع از خود را ندارد، شخصى که مورد غیبت قرار گرفته است، چون حاضر نیست، قدرت دفاع ندارد. «مَیْتًا»

- اگر از بدن انسان زنده قطعه ‏اى جدا شود، امکان پر شدن جاى آن هست، ولى اگر از مرده چیزى کنده شود، جاى آن همچنان خالى مى‏ماند. غیبت، بردن آبروى مردم است و آبرو که رفت دیگر جبران نمى‏شود. «لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا» 

- در اسلام بن‏بست وجود ندارد، با توبه مى‏توان گناه گذشته را جبران کرد. «لَا یَغْتَب... إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ»

(تفسیر نور ذیل آیه شریفه) 

سخن آخر: سرمایه بزرگ انسان در زندگى حیثیت و آبرو و شخصیت او است ، و هر چیز آن را به خطر بیندازد مانند آن است که جان او را به خطر انداخته باشد، بلکه گاه ترور شخصیت از ترور شخص مهمتر محسوب مى شود، و اینجاست که گاه گناه آن از قتل نفس نیز سنگین تر است .
یکى از فلسفه هاى تحریم غیبت این است که این سرمایه بزرگ بر باد نرود، و حرمت اشخاص در هم نشکند، و حیثیت آنها را لکه دار نسازد، و این مطلبى است که اسلام آن را بااهمیت بسیار تلقى مى کند.
نکته دیگر اینکه غیبت (بدبینى) مى آفریند، پیوندهاى اجتماعى را سست مى کند، سرمایه اعتماد را از بین مى برد، و پایه هاى تعاون و همکارى را متزلزل مى سازد.
از اینها گذشته غیبت بذر کینه و عداوت را در دلها مى پاشد، و گاه سرچشمه نزاعهاى خونین و قتل و کشتار مى گردد.
خلاصه این که اگر در اسلام غیبت به عنوان یکى از بزرگترین گناهان کبیره شمرده شده به خاطر آثار سوء فردى و اجتماعى آن است .  

- تکلیف امروز دوستای گلم:

حفظ آیه(از ادامه جلسه قبل)، به همراه ترجمه و کاربرد.

التماس دعا