نهی از حسادت نسبت به دیگران

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

جلسه نوزدهم

أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنَآ آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَآتَیْنَاهُم مُّلْکًا عَظِیمًا﴿۵۴﴾ - سوره مبارکه نساء

ترجمه: بلکه به مردم براى آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک مى‏ورزند در حقیقت ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنان ملکى بزرگ بخشیدیم.

سلام علیکم

معانی لغات:

أَمْ: آیا، بلکه

یَحْسُدُونَ: حسادت میکنند(نسبت به)

النَّاسَ: مردم

عَلَى: بر

مَا: آنچه

آتَاهُمُ: داده است، عطاکرده

اللّهُ: خدا

مِن فَضْلِهِ: از فضل خود

فَقَدْ: البته،قطعا، درحقیقت

آتَیْنَآ: دادیم، عطاکردیم

آلَ إِبْرَاهِیمَ: آل( خاندان) ابراهیم

الْکِتَابَ: کتاب

وَالْحِکْمَةَ: حکمت، دانش

وَآتَیْنَاهُم: ودادیم به آنها،وعطاکردیم به آنها

مُّلْکًا: ملک، سلطنت

عَظِیمًا: بزرگ

- شان نزول: در مورد کسانى که هدف حسدورزان قرار مى‏ گیرند میان مفسّران بحث است: (٤مورد ارجح گفته میشود):

١ - برخى برآنند که منظور خود پیامبر گرامى است که حسدورزان بر آنچه خدا از مهر و فضل خویش(از وحى و رسالت گرفته تا دیگر امتیازات) به او ارزانى داشته بود، حسد مى‏ورزیدند؛ از این رو خدا روشنگرى مى‏کند که مقام والاى نبوت و رسالت در دودمان ابراهیم سابقه دیرین دارد و این پیامبر نیز نزدیک‏ ترین انسان‏ها به او و راه و رسم توحیدى اوست؛ و ما به این خاندان کتاب و حکمت دادیم و فرمانروایى پرشکوهى به آنان ارزانى داشتیم. با این بیان، اینان نباید نسبت به پیامبر اسلام حسد بورزند، چرا که او نیز از فرزندان ابراهیم است، و از فرزندان او کسانى چون داوود و سلیمان نیز بودند که هم قلمرو حکومتشان گسترده‏ تر از پیامبر بود و هم شمار خاندانشان.

در این مورد که چگونه مى‏توان واژه «النَّاسَ» را در مورد پیامبر گرامى به کار برد، پاسخ مى‏دهند که: بدان دلیل که پایه و مایه برپایى دین در گرو وجود پیامبر و رسالت او بود؛ از این‏رو، حسد ورزیدن حسودان نسبت به آن حضرت بسان حسد ورزیدن به همه انسان‏ هاست.

 ٢- برخى دیگر بر این عقیده‏اند که منظور، پیامبر و خاندانش هستند که مورد حسد قرار مى‏گیرند، که از حضرت باقر(ع) نیز روایتى در این مورد آمده است، و منظور از «فضل» نیز رسالت پیامبر و امامت راستین خاندان گرانمایه اوست.

در تفسیر عیّاشى از امام صادق(ع) آمده است که آن حضرت به «ابوصباح» فرمود: ما مردمى هستیم که خدا، فرمانبردارى از ما را بر مردم واجب ساخته، انفال و برگزیده مال خودکامگان را براى ما قرار داده و ما را به عنوان راسخان در علم برگزیده است؛ و نیز ما هستیم که خدا ما را مورد لطف خویش قرار داده و آن‏گاه هدف حسدورزى حسودان قرار گرفته‏ ایم و خدا در نکوهش بداندیشان و حسدورزان به ماست که فرمود: أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ...

و آن گاه افزود که منظور از کتاب(الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ)، نبوّت و رسالت، حکمت و فرزانگى، ژرف‏ نگرى و فهم و داورى درست، و منظور از فرمانروایى شکوهبار(مُّلْکًا عَظِیمًا)، لزوم اطاعت مردم از ما خاندان پیامبر است.

 ٣- «جبایى» مى‏گوید: منظور، پیامبر و یاران او هستند، چرا که در دو آیه پیشین سخن از آنان است که یهودِ حسدورز، شرک‏ گرایان را راه یافته‏ تر از آنان خواندند: «...أَهْدَى مِنَ الَّذِینَ آمَنُواْ سَبِیلًا﴿۵۱﴾ - سوره مبارکه نساء»

٤- پاره‏ اى نیز بر این باورند که منظور این است که «عرب» حسادت مى‏ ورزند که پیامبر از آنان برگزیده شده است و چرا خود انتخاب نشده اند!

(تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)

 - در مورد واژه «کتاب» در آیه شریفه برخى گفته ‏اند منظور، تورات و انجیل و زبور است و حکمت نیز آن دانشى است که به آنان ارزانى شده است. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)

 - به باور گروهى منظور از «مُلک عظیم» رسالت و نبوّت است که فرمانروایى شکوهمند معنوى و قلبى است؛ اما به باور «ابن عباس» منظور، فرمانروایى سلیمان است. پاره‏ اى نیز برآنند که اشاره به همسران شایسته داود و سلیمان دارد؛ و پاره ‏اى نیز مى‏ گویند منظور، فرمانروایى دینى و تدبیر امور دنیوى است که به آنان ارزانى شده بود. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)

 - آیه‏ ى قبل (٥٣نساء) اشاره به بخل یهود بود و در این آیه به حسادتشان اشاره شده است و حسد از بخل بدتر است. چون در بخل مال خود را نمى‏بخشد، ولى در حسد از بخششِ مال توسط دیگرى هم ناراحت است. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

 - در روایات، اهل‏ بیت فرموده‏ اند: آنان که مورد حسادت قرار گرفته ‏اند، ماییم. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

 - امام صادق‏(ع) فرمود: مراد از «کتاب»، نبوّت و مراد از «حکمت»، فهم و قضاوت و مراد از «ملک عظیم»، اطاعت مردم است. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

 - امام باقر(ع) در تفسیر «ملک عظیم» فرمود: مراد آن است که خداوند در میان آنان امامان بر حقّ قرار داد. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

  - حضرت على‏(ع) فرمودند: مراد از آل‏ ابراهیم ما اهل ‏بیت پیامبریم. (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

-"حـسـد" کـه در فـارسـى از آن تـعـبـیـر بـه "رشـک" مـیـکـنـیـم بـه مـعـنـى آرزوى زوال نـعـمت از دیگران است ، خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد، بنابراین کار حسود در ویـران کردن و آرزوى ویران شدن متمرکز میشود، نه اینکه آن سرمایه و نعمت حتما به او منتقل گردد. (تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه)

 - اَلحَسَدُ تمنّی زَوالِ نعمهٍ مِن مُستحقّ لَها و رُبَّها کان مع ذلکَ سعیٌ فی اِزالتِها

حسد عبارت است از تمنای زوال نعمت از کسی که استحقاق آن نعمت را دارد چه بسا حسود خود علاوه بر تمنای روانی در زوال آن سعی و کوشش می نماید. و در حقیقت حسادت یا حسد یک حالت روانی و یا یک تمنای درونی است که صاحب آن را دچار عذاب درونی می سازد. (مفردات راغب اصفهانی ذیل تعریف حسادت)

تفاوت حسد و غبطه: "حسد" به مفهوم آرزوى نابودى نعمت دیگران و به سختى افتادن آنان است؛ اما واژه "غبطه" به این معناست که انسان ‏آرزو نماید که خدا از نعمت‏ هایى که به دیگران ارزانى داشته است، به او نیز ارزانى دارد. با این بیان، حسد یک آفت و یک‏ خصلت نکوهیده و غبطه یک ویژگى انسانى و اخلاقى بسیار پسندیده‏ اى است.

پاره‏ اى برآنند که حسد به مفهوم زیاده روى در بخل است؛ چرا که بخل به معناى سختى در بخشش است، و حسد احساس رنج و سختى از برخوردارى دیگران. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه)

حسد از نظر شرع مذموم و ناپسند است زیرا حسد بیماری دل است. و بدخواهی را بر مسلمان و ناراحتی از لطف و نعمت یزدان و اعتراض به عدالت خدای تعالی که این ناراحتی موجب لاغری تن و اختلال حواس و دق کردن حسود می شود قبل از ضرر زدن به دیگری دشمن جان خود می گردد.

- امام صادق (ع) : لِلحاسِدِ ثلاثُ علاماتٍ: یُغتابُ اذا غابَ، وَیَتَمَلَّقُ اذا شَهِدَ، وَیَشمُتُ بِالمُصیبَه. 

برای حسود سه نشانه است: پشت سر غیبت می کند در حضور تملق می گوید و در مصیبت سرزنش می کند.(بحار الانوار، ج۷۳، ص ۲۵۱)

نکات: (تفسیر نور ذیل آیه شریفه)

 - حسود، در مقابل اراده‏ ى خدا قد علم مى‏ کند. «یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ» 

 - منشأ همه‏ ى نعمت‏ ها و بهره‏ گیرى‏ ها فضل خداست. «مِن فَضْلِهِ» به جاى آرزوى زوال نعمت دیگران، از خداوند آرزوى فضل او را داشته باشید. 

 - همسویى اهل کتاب با مشرکان و قضاوت بر اینکه شرک شما بهتر از توحید مسلمانان است، به خاطر حسادت است.

 - همه ‏ى الطاف از اوست.(سه بار کلمه «آتی» تکرار شده است) 

 - حکومت الهى باید بدست کسانى باشد که قبل از حکومت، داراى مقام معنوى و علمى و بینش بالایى باشند. نام کتاب و حکمت قبل از ملک عظیم آمده است (آرى نعمت‏ هاى معنوى بر مادّى مقدّم است.). «آتَیْنَآ ... الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَآتَیْنَاهُم مُّلْکًا عَظِیمًا»

سخن آخر: اولین قتلی که در زمین اتفاق افتاد (قتل هابیل توسط قابیل) علتش حسادت بود و دلیل رانده شدن ابلیس از درگاه خداوند حسادت او به آدم و حوا بود!

شخص حسود تدریجا سوء ظنش به خدا و حکمت و عدالت او بیشتر میشود و همین سوء ظن است که او را از وادى ایمان بیرون میکشد.زیانهاى معنوى و مادى ، فردى ، اجتماعى حسد فوق العاده زیاد است.

براى درمان حسادت باید اینگونه فکر کنیم که

دنیا، کوتاه و کوچک است و غصه براى آن ارزشى ندارد.

ما نیز نعمت‏ هایى داریم که دیگران ندارند.

نعمت‏ ها بر اساس حکمت تقسیم شده است، گرچه ما حکمت آن را ندانیم.

آنکه نعمتش بیشتر است، مسئولیّتش بیشتر است.

بدانیم که حسادت ما بى‏ نتیجه است و خداوند به خاطر اینکه بنده‏ ى چشم دیدن نعمتى را ندارد، لطف خود را قطع نمى‏ کند و فقط خودمان را رنج مى‏ دهیم. پس حسادت را کنار بگذاریم و علاوه بر تلاش خود:

وَسْئَلوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ (آیه ٣٢ سوره نساء)

ترجمه: از فضل خداوند بخواهید (٣٢)

چرا که :

فَلِلّهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً (آیه ١٠ سوره فاطر)

ترجمه: پس عزت همگی برای خداست (١٠)

تکلیف امروز دوستان عزیزم:

حفظ آیه به همراه ترجمه و کاربرد

التماس دعا